Derin Demir yazdı: Ellen Meiksins Wood’u uğurlarken…

Derin Demir

ABD’li Marksist tarihçi ve kuramcı Ellen Meiksins Wood yaşamını yitirdi. 1942’de New York’ta doğan Wood, geride bir çok önemli eser bıraktı.

2008 yılında Yordam Kitap’ın davetiyle Türkiye’ye gelen Wood, TÜYAP İzmir Kitap Fuarı’nda ve İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde panellere de katılmıştı.

Kapitalizm ile mücadele başa yazılmalı…

Ellen M. Wood, kitaplarının çoğunda sermaye birikimi, kapitalizmin kökeni, gelişimi ve kapitalizm ile mücadelenin öneminden bahseder. 2008 yılında Nail Satlıgan’a verdiği röportajda kapitalizmin bugün geldiği noktaya dikkat çeker:

“… kapitalizmde, demokratik sorumluluk/hesap sorulabilirlik-verilebilirlik erişilmez oluyor. Pek çok insan faaliyeti, kapitalizmin zorunluluklarına, emperyalizmin azami kâr hedefine, sermaye birikimine vb. tabii kılınıyor. İnsan hayatının çok fazla yönü piyasaların buyruklarına, sermayenin azami kâr gerekliliklerine boyun eğdiriliyor. Ve bütün bunlar formel politikada evrensel siyasi haklarımız olduğu halde gerçekleşiyor. Çünkü kapitalizm ‘siyasi’ ve ‘iktisadi’ alanları, çok belirgin biçimlerde ve tarihte görülmedik ölçüde birbirinden ayırmış durumda.”

“Sermayenin gücü sadece, siyasi ya da yargısal güçten bağımsız olarak, ‘iktisadi’ gücüne dayanır. Dolayısıyla evrensel siyasi haklara dayanan ‘ayrı’ bir politik alanın olmasında hiçbir sakınca yoktur; bu alanda erişkin insanlara evrensel oy hakkı tanınmıştır, yasalar önünde eşitlik vardır. Hatta sermaye ile işçi arasındaki ilişkiler, gerçek eşit bireylermiş gibi tanımlanıp ‘sözleşme’ kurallarına göre düzenlenir. Ama hayatımızın çoğunun geçtiği günlük iş yaşamımıza ve burada temel olan iş saatlerinin düzenlenmesine gelince, siyasal alanda hangi gelişmeler olursa olsun kapitalizmin zorunluluklarının buyrukları altına sokuluruz. Bu nedenle insan faaliyetlerinin herhangi bir alanı kapitalizmin zorunluluklarına tabi olduğu zaman, artık burada demokratik sorumluluktan bahsedilemez.”

Wood, “Sınıftan Kaçış, Yeni ‘Hakiki’ Sosyalizm” kitabının 2. baskısının önsözünde şöyle yazar: “Post-Marksizmin antimarksizme giden yolda sadece kısa bir durak olduğu açık gibi görünüyor”. Kitapta, sınıfı sosyalist ideolojiden kopardığını savunduğu Post-Marksistleri (Ernesto Laclau ve Chantal Mouffe) eleştirerek gelinen noktada sermaye karşıtı mücadelenin altını çizer.

“Sınıfsal örgütlenmenin önünde bir çok engel vardır; ama bu engelleri, mutlak belirleyici şeylermiş gibi, sınıfın ortak çıkarlarını kesinlikle geri planda bırakan şeylermiş gibi görmek, kapitalizmin hegemonyasını devam ettiren mistifikasyonları kabul etmek demektir.”

Modernizm sorgulaması…

Ellen M. Wood, “Kapitalizmin Arkaik Kültürü” kitabında modernizm sorgulaması yapar. Wood, modernizm ile ilişkilendirilen şeylerin kapitalizmle özdeş tutulmasına itiraz eder. Kitabın önsözünde ise şunları belirtir:

“Modernite kavramlarını sorguluyorum; çünkü bunlar yalnızca tarihi çarpıtmakla kalmıyor, aynı zamanda çok ciddi siyasal sonuçlar doğuruyor… Örneğin, ‘burjuva’nın tarihsel olarak ‘kapitalist’le özdeş olmadığını, insanlığın ‘gelişmesi’ için yükselen Aydınlanma düşüncesine yol açan tarihsel güçlerin, sonsuz sermaye birikimi ve azami kâr peşindeki kapitalist mantıktaki ‘gelişme’yle, zorunlu olarak aynı olmadığının üstünde durdum. Moderniteyi, kapitalizmle özdeşleştirmenin, kapitalizmi doğallaştırma, onun özgüllüğünü gizleme ya da kavramsal olarak tamamen kaldırılmasına yol açan etkileri olduğunu öne sürdüm. Bu yaklaşım, demokrasiyi kapitalizmle ve özgürlüğü piyasalarla özdeşleştiren, insanlığın ilerlemesini, kapitalizmin zaferine indirgeyenlerin ekmeğine yağ sürüyor.”

Ve Marx’a Dönüş…

Ellen M. Wood’un asıl olarak 1997’de Sosyalist Bilim Adamları Konferansı’na sunduğu çalışma olan “Marx’a Dönüş” kitabı emek, ulus devlet, küresel kapitalizm, sınıf mücadelesi, yeni emperyalizm ve Komünist Manifesto’yu ele alır.

Wood, kitabın, “150 Yıl Sonra Komünist Manifesto” bölümünde Komünist Manifesto’nun neden hala güncel olduğunu şöyle açıklar:

“Komünist Manifesto sadece şudur: bir bildiri. Uzun ve kapsamlı, bilgince bir çalışma değil, bir politik programın genel deklarasyonu, kısa ve dramatik bir amaç ifadesi ve dünyanın uluslararası devrimi en yakın şey olarak gördüğü dönemin arifesinde, bir politik maya olarak mücadele çağrısıdır.

Ancak sonraki nesiller bu politik manifestoyu, bir bildiri değil de bir çok başka şey olarak değerlendirmiştir. Yayınlanmasının 150. yılında, sadece tüm dünyadaki devrimci hareketlerin teori ve pratiğinde benzersiz bir şekilde etkili bir doküman olarak değil, aynı zamanda ekonomik, politik ve kültürel bir tarih çalışması ve kehanet olarak da görülmektedir. Manifesto, geçmiş, şimdi ve geleceğin -sadece yazarlarının içinde bulunduğu zaman ve onların geleceği değil, bugüne kadar gelmiş, biz de dahil, her neslin geleceğinin- tarifi olarak değerlendirilmektedir.

…

Hiçbir şey, Manifesto’nun dehasına saldırmak için harcanan enerjiden daha ikna edici bir kanıt olamaz.”

Ellen Meiksins Wood’un Türkçe’ye çevrilmiş eserleri arasında şunlar bulunuyor;
– Sınıftan Kaçış (1986; Yordam Kitap, 2006)
– Kapitalizmin Arkaik Kültürü (1991; Yordam Kitap,2006)
– Kapitalizm Demokrasiye Karşı (1995; İletişim Yayınları, 2003)
– Kapitalizmin Kökeni (1999; Epos Yayınları, 2003)
– Sermaye İmparatorluğu (2003; Epos Yayınları, 2006)
– Marx’a Dönüş (Kalkedon Yayınları, 2007)