En kıdemli ‘teyzecik’: Kudelli

Kudelli, illegal çalışmalarında ona verilen “teyzecik” lakabını kullanır.

“Bir anlamda da emeğin bizzat insanı yaratmış olduğunu söyleyebiliriz…”¹

İçinden geçtiğimiz süreç 8 Mart olunca, ‘emekçi kadın’ kavramının neye işaret ettiğini tekrar hatırlamak ve bu eksende kadın mücadelesinin dönemsel olarak da neden gerek şart olduğunu anlayabilmemiz için bazı kadınları tanımak, tanıtmak kaçınılmaz oluyor.

İşte bunlardan biri Praskovya Franzevna Kudelli…

Praskovya Franzevna Kudelli, 1878 yılında, 20 yaşındayken Petersburg da kurslara gider. Burada Çernişevskici olan “Anayurt Notları” dergisi çevresine katılır. Marksizm ile tanışması ise 1893’te başlar. Bu dönemde, hapishane idaresinin zorbalığı karşısında intihar eden militan F. Vetrova olayında, “M.F.Vetrova’nın Anısı” başlıklı broşürü yazar. Bu broşür öğrenciler arasında derin yankı bulsa da Kudelli’ni görüşlerinde bir takım sarsılmalar meydana gelir. O zamana kadar Çarlık mutlakıyetini yenecek güç olduğunu düşündüğü entelektüel çevre ve öğrencilerin artık temel güç olmadıklarını şöyle dile getirir:

“Bağlı olduğum değerlerin yeniden değerlendirilmesinin sonucu, beni bütün gücüyle işçilerle meşgul olmaya çekti.”

Nevska gümrük bölgesi okulunda öğretmenliğe başlayan Kudelli, burada Nadejda Konstantinovna Krupskaya ile tanışır. Krupskaya’nın önerisi ile Vladimir İlyiç’in dersine girerler. İlerleyen günlerde sosyal demokratlar ile bağ kurar ve ilk muhabirlik haberlerini Iskra (Kıvılcım)‘ya göndermeye başlar.

Yurtdışında bir süre Marksistlerin toplantılarına katıldıktan sonra geri dönerek işçiler içinde Marksist propaganda çalışmasını sürdürecektir. Kudelli artık sıkı bir Bolşevik’tir. RSDİP’nin II. Kongre’sinden sonra oy birliği ile Menşeviklerin “örgütü bozma” faaliyetini mahkum ederler.

Kudelli, işçi çevrelerinde aranan bir propagandist olur. İllegal çalışmalarında ona verilen “teyzecik” lakabını kullanır.

1903 yılında partiye girer. Hem işçi çalışmalarına devam eder, hem partinin yurtdışı bağlantılarını kurar hem de parti içi eğitimlerini verir.

Lenin, 1910 yılında birkaç cemiyet yönetimini Bolşeviklerin kazanması sonrasında, gidilen her yerde propaganda yapılmasına önem verir. Bunun üzerine Kudelli feministlerin yönetiminde olduğu ve burjuva kadınlardan oluşan komitelerin buluşacağı, Petersburg’ta gerçekleşecek kongreye kadın işçilerle gitme kararı verir. Kongre’de kadın işçiler kürsüde şunu söyleyecektir:

“Bizim sizinle birleşmemiz değil, mücadele etmemiz gerekir. Aç ve çıplak kadın proleterler, burjuvaların tırısa kalkmış atlarının peşinden sürüklenmeyecekler.”

Böylelikle kongreye katılan kadınların büyük bir kısmı Bolşevik görüşlere yönelmeye başlar. Kudelli’nin kadın işçilerle yaptığı çalışmalar artık süreklileşecektir.

1912 yılında Pravda (Gerçek) gazetesinin sürekli emektarı olur.

1913 yılında Uluslararası Kadınlar Günü’nün Rusya’da ilk kez kutlanması için hazırlık yapar. Burada yatığı konuşma sonrası kısa bir süreliğine tutuklanır.

1914 yılında ikinci kez aynı etkinliği gerçekleştirmek için hazırlık yapar, komiteyi kurar, birkaç konuşmacı ayarlar ancak etkinlik yasaklanır.

Hemen sonrasında ise Kudelli’nin de içerisinde olduğu bir ekip, Lenin’in önerisi ve Kollontay’ın öncülüğünde, Rusya’nın ilk kadın dergisi olan Rabotniza (Kadın İşçi) dergisinin hazırlıklarına başlarlar. İlk sayı için hem legal hem de illegal tüm kadınlara haber verilerek, bulunulan her alandan haberler istenir. Bunun üzerine fabrikalarda, okullarda, evlerde kadınlar bir araya gelerek toplantılar gerçekleştirir. Çalışma yaşamının sıkıntıları başta olmak üzere Rusya’nın dört bir yanından kadınlar dergiye birçok haber iletir.

Derginin ilk sayısının Kadınlar Günü’nde çıkarılması kararı alınır. Ancak geçmiş yıllarda yaşananlardan dolayı yazı kurulu üyeleri dergi çıkmadan tutuklanır. Buna rağmen derginin ilk sayısı bir küçük not ile basılır. Bu notta şu yazacaktır:

“Bize bağlı olmayan nedenlerden dolayı Rabotniza dergisi ilk sayısını arzu ettiğimiz içerikte çıkarma olanağımız olmadı.”

Kudelli, tutukluluk ve sonrasında gönderildiği sürgünden dolayı ancak 1917 Şubat’ında döner Petersburg’a.

Emekçi kadınlar bu dönemde büyük mitingler yapıyor, Anayasa seçimlerine katılım için çalışma yürütüyorlardı..

Kadınlar Günü için Mücadele, İkinci Kongre Arasında Petersburg Örgütü, 1904 yılında Petersburg Örgütü broşürlerini yazar. Kadın ve işçi çalışmalarının öncülerinden olan Kudelli, bunun dışında partinin illegal ve legal çalışmalarını toparlayarak arşivlemesiyle de Parti’nin tarih sayfalarında yer etmesini sağlamıştır.

1930 yılında bu emeklerinden dolayı Lenin nişanı ile ödüllendirilir. 75. yaşına girdiğinde kendisi için yapılan kutlamada şunları söyleyecektir:

“75 yılın nasıl uçup gittiğini fark etmedim. Peki neden fark etmedim? Çünkü bilinçli yaşam başlar başlamaz, özel sorunlarla değil, toplumsal, devrimci sorunlarla meşguldüm. Bir insan olarak mutluluğu ancak böyle bir yaşamda bulduğumu söyleyebilirim…” 

Kudelli, 1944 yılında, 85 yaşında öldü.

Mezar taşında “BKP – En kıdemli üyesi”² yazar…

¹ Engels’in tamamlayamadığı ‘Maymundan insana geçişte emeğin rolü’ makalesinden

² Bolşevik Komünist Partisi (BKP)

Kaynak: Tony Cliff, Lenin Cilt I-II-III – Bütün İktidar Sovyetlere, Z Yayınları

Ünlü Bolşevik Kadınlar, Sorun Yayınları