Sayıştay: Üretilen kömürün üçte biri atılıyor

Sayıştay’ın hazırladığı Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Kurumu’nun 2014 yılı denetim raporuna göre üretilen her 100 ton kömürden 32 tonu atıldı.

TKİ’nin 2014 yılında ocaktan çıktığı gibi 21,6 milyon tonluk üretiminden elde edilen satılabilir kömür miktarının 14,9 milyon ton olduğu belirtilen Sayıştay Raporu’nda, “Bu değerler aradaki fark olan 6,7 milyon ton kömürün değerlendirilemediğini ya da üretilen her 100 ton kömürden 32 tonunun atıldığını ifade etmektedir. TKİ’nin kendi imkanlarıyla yapmış olduğu üretimlerde tuvönan kömürün daha temiz üretildiği, üçüncü şahıslara yaptırılan üretimlerin daha çok yan kayaç içerdiği anlaşılmaktadır.” denildi. Sayıştay, 2013 yılında da 5,3 milyon ton kömürün yan kayaç (pasa) olarak atıldığı belirtti.

Sayıştay Başkanlığı, Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) 2014 Yılı Denetim Raporu’nu tamamladı. Raporda Kömür İşletmeleri Kurumu’nun idari bünyesinden, mali bünyesine, işletme çalışmalarından bilançosuna kadar tüm yönleri ele alındı.

Çıkartılan 22 milyon ton kömürün sadece 15 milyon tonu satılabilir nitelikte

Türkiye’de linyit ve taşkömürü dahil 2013 yılı itibarı ile 15 milyar tonu kamu elinde ve kesin olmamakla birlikte 800 milyon tonu da özel sektör uhdesinde olmak üzere 15,8 milyar ton kömür rezervi bulunuyor. Geçmiş yıllarda her yıl 30-35 milyon ton kömür üretimi gerçekleştiren TKİ, bazı üretim birimlerinin özelleştirilmeleri nedeniyle 2014 yılında rodövanslı sahalardan alınan kömür de dâhil toplam 21,6 milyon ton tuvönan üretilerek 14,9 milyon ton satılabilir kömür elde edildi.

2014 yıl sonu itibarıyla, TKİ topluluğunda 157 memur, bin 371 sözleşmeli ve 3 bin 478 de işçi olmak üzere toplam 5 bin 6 personel istihdam edilirken ayrıca 3 bin 2 de yüklenici işçi çalıştırıldı. 2014 yıl sonu itibarıyla Kurumun, 109,8 milyon TL faaliyet karına karşılık, faaliyet dışı gelir ve karların olumlu, faaliyet dışı gider ve zararların da olumsuz etkisi ile dönemi 8,9 milyon TL zararla sonuçlandırdı.

Üretim azaldı

TKİ Kurumu Genel Müdürlüğü’nün 2014 yılında; tuvönan (ocaktan çıktığı haliyle alınan) olarak 14,3 milyon ton, satılabilir olarak da 10,6 milyon ton kömür üretimi gerçekleştirdiği belirtilen Sayıştay Raporu’nda, “Bu üretimler, bir önceki yıla göre tuvönan bazda yüzde 8, satılabilir kömürde ise yüzde 10 oranlarında daha eksiktir.” denildi.

Açık işletme yöntemi ile yapılan üretimin dışında bir milyon 280 bin 931 tonu Ege Linyitleri İşletmesi’nden (ELİ), bir milyon 188 bin 334 tonu da Garp Linyit İşletmeleri’nden (GLİ) olmak üzere toplam 2 milyon 469 bin 265 ton kömürün ağırlıklı olarak yüklenici marifetiyle olmak üzere yeraltı ocaklarından üretildiği vurgulanan raporda, “ELİ ve GLİ Müesseselerindeki Yeraltı ocaklarından sağlanan yaklaşık 2,5 milyon ton kömürün kriblaj ve lavvar (yıkama) tesislerinde zenginleştirilmesi sonucu toplam 1,2 milyon ton satılabilir kömür elde edilmiştir.” ifadelerine yer verildi.

Rodövanslı sahalardan alınan kömür de dâhil olmak üzere TKİ’de yıl içerisinde üretimi yapılan toplam 21,6 milyon ton tuvönan kömürün 9,8 milyon tonu yeraltı işletmeciliği ile 11,8 milyon tonu da açık ocak yöntemleriyle gerçekleştirildiği vurgulayan raporda şu ifadeler yer aldı: “Satılabilir kömürde ise 14,9 milyon tonluk toplam üretimin 9,4 milyon tonluk kısmı açık ocak, 5,5 milyon tonluk kısmı da yeraltı işletmeciliğinden sağlanmıştır. TKİ’nin 2014 yılı içerisinde gerçekleştirmiş olduğu üretimlere bakıldığında 21,6 milyon tonluk tuvönan üretimi karşılığında elde edilen satılabilir kömür üretiminin 14,9 milyon ton olduğu görülmektedir. Bu değerler aradaki fark olan 6,7 milyon ton kömürün değerlendirilemediğini ya da üretilen her 100 ton kömürden 32 tonunun atıldığını ifade etmektedir. Tuvönan kömürün satılabilir ürüne dönüşüm oranları incelendiğinde TKİ’nin kendi imkanlarıyla yapmış olduğu üretimlerde tuvönan kömürün daha temiz üretildiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Bu açıdan bakıldığında üçüncü şahıslara yaptırılan üretimlerin daha çok yan kayaç içerdiği anlaşılmaktadır.”

Özel sektörün çıkardığı kömürün üçte biri atılıyor

TKİ, 2014 yılında 7,4 milyon ton satılabilir kömürü dışarıdan satın aldı. Bunun, yüzde 78,5’i 5,8 milyon tonu İMBAT AŞ’den, yüzde 21,5’i de 1,5 milyon tonu SOMA AŞ’den alındı. Toplamda tuvönan kömürün ortalama birim alış fiyatı 67,36 TL/ton olarak gerçekleşti. Fiyat farkı uygulaması nedeni ile 2014 yılı birim alış fiyatı önceki yıla göre yüzde 10,3 oranında artış gösterdi. İMBAT AŞ’den 68.75 TL/ton ortalama birim fiyatı ve 399,6 milyon TL bedel ile satın alınan 5 milyon 813 bin ton tuvönan kömürün 5 milyon tonu bu şirketin tesislerinde yıkattırıldı. Yıkama karşılığında İMBAT AŞ’ye 13 milyon 486 bin TL yıkama bedeli ödendi. 5 milyon ton kömürün yıkamaya verilmesine karşılık, yıkama işlemleri sonucu 3 milyon 546 bin ton kömür elde edildi. 2014 yılında Soma AŞ’den ortalama 62,3 TL/ton birim fiyat ve 99,1 milyon TL bedel ile satın alınan bir milyon 591 bin ton tuvönan kömür alındı. SOMA AŞ’de geçen yıl bir milyon 345 bin ton kömür lavvar (yıkama) tesisinde yıkatıldı ve şirkete 4 milyon 733 bin TL yıkama hak edişi ödendi. 1 milyon 591 bin ton tüvenan kömürün yıkanmasından 825 bin ton yıkanmış kömür elde edildi.

“Bundan sonra yapılacak sözleşmelerde bu hususun özellikle belirtilmesi ve takip edilmesi…”

Santrallere verilen kömürlerde dönüşüm oranlarının yüzde 100’e yakınken zenginleştirilerek Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’na (SYDV) verilen ve teshin amaçlı olarak kullanılan kömürlerde bu oranın yüzde 40-45 aralığına kadar düştüğü vurgulanan raporda, “Söz konusu kömürlerin ağırlıklı olarak yükleniciler tarafından üretildiği göz önüne alındığında yürürlükte olan ya da bundan sonra yapılacak sözleşmelerde bu hususun özellikle belirtilmesi ve takip edilmesi önem kazanmakta. TKİ uhdesindeki ocaklardan 2013 yılı içerisinde üretilmiş olan 22,2 milyon ton tuvönan kömürden sadece 16,9 milyon tonunun satılabilir ürüne dönüştürülebildiği, yaklaşık olarak 5,3 milyon ton kömürün yan kayaç (pasa) olarak atıldığı, termik santrallere verilen kömürler hariç tutulduğunda satılabilir/tuvönan oranının daha da düştüğü ve bu kömürlerin ağırlıklı olarak üçüncü şahıslarca üretilip zenginleştirildiği göz önünde bulundurularak; yeni yapılacak sözleşmelere temiz kömür kazanımına yönelik maddelerin koyulması ve müeyyide oranlarının arttırılması önerilir.” denildi.