Ekim Devriminin 100. yılında Sovyet Kürtleri

Ekim Devrimi bundan 100 yıl önce bir çağı açıp bir çağı kapattı.

İnsanlığın eşit ve özgür toplum hayalini  somutlaştırdı.

Ekim Devrimi birçok alanda olduğu gibi ulusal sorunda da eşitliği, özgürlüğü  ve kardeşliği sağlarken halklar hapishanesi olarak bilinen Çarlık Rusya’sında  tüm ulusların dilini ve kültürünü koruyarak ve geliştirerek güvence altına aldı.

Elbetteki Ekim Devrimi ve Sovyetler Birliği deneyimleri insanlığın ilerleyişini sağlamış, emperyalist saldırganlığa hiç olmadığı kadar ağır bir darbe indirmiştir. Ulusların emperyalizme ve sömürü düzenine  karşı verdiği bu anlamlı cevap dünyanın başka yerlerinde yaşayan ulusların da hızlıca sosyalizme ve devrime olan sempatisini arttırmıştır.

Sovyet Kürtleri de sosyalizmin uluslara sağladığı kazanımlardan yararlanırken ulusal ve kültürel alanda  ilk üretimlerini Sovyetler Birliği’nde gerçekleştirdi.

Kürtçe Latin Alfabesi

Erebê Şemo ve Marogulov tarafından oluşturulan bu alfabe, 1928-1929 yılları arasında Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hükumetinin kararıyla Kürtçenin ilk Latin alfabesi olarak kabul edilmiştir. Riya Teze gazetesi  bu Kürt alfabesinde bulunan harfler kullanılarak yayımlanmıştır.

Riya Teze/ Yeni Yol

Riya Teze, Kürt yayıncılık tarihinde  Kürtçe  Latin alfabesiyle çıkartılmış ilk gazete…

Riya Teze, yani “Yeni Yol” adıyla çıkan bu gazete 1930 yılında yayınlanmaya başlamıştır. İlk sayısı “YENİ ALFABE VE BÜYÜK DOĞU DEVRİMİ” manşetiyle çıkmıştır. SSCB’nin dağılmasıyla birlikte yayın hayatına son veren Riya Teze gazetesi, Kürt yayın hayatında edindiği yer ile büyük önem taşır.

Hawar dergisinin 8. sayısında Celadet Alî Bedirxan, Riya Teze hakkında şu övgülerle bahseder:

“Rujnameqe kurdmanci, bi herfên nû, bi kurdmanciyeqe xwerû, li rewane, di şiqleqi spehi û çeleng de derdikeve. Riya Teze weq navê xwe taze ye, nû ye, nûbar e. Le ji haware qevntir, bi emr jê mezinter e.”

(“Kürtçe bir gazete, yeni harfler ile, anlaşılır bir Kürtçe ile, Erivan’da, güzel ve güçlü bir biçimde  çıkıyor. Reya Teze aynı adı gibi tazedir, yenidir, Hawar’dan da eskidir, daha uzun ömürlüdür.”)

Ayrıca 1943 tarihli Roja Nû gazetesinde ” Kızıl Ordu Başkanı ” manşetiyle Stalin fotoğrafı yer alıyor.

Rojnemaya Kurdistana Sovêtê / Sovyet Kürdistanı Gazetesi

Sovyetler Birliği’nde Eğitim

Ekim Devrimi’ni takip eden yıllarda çıkartılan, 1929 tarihli ilk “Kürtçe Öğrenme – Okuma -Yazma” kitabı

Ekim Devrimi’nin öncüsü Lenin, Kürt çocuklarının kitaplarında…

Ermenistan Eğitim Enstitüsü tarafından 1932 tarihinde  basılmış, ilk Kürtçe matematik ve fizik çalışma kitapları:

Kızıl Kürdistan’ın ilk Kürtçe öğretmeni ve Sovyet Kürdistan’ı gazetesinin ilk editörü, Brehimê Memmedov.

Brehimê Memmedov (1914-2000)

Sovyetler Birliği’nde Kürt Edebiyatı ve Sanat

Kadınların Selameti adlı eğitim kitabı

Devrimin en önemli kazananlarından olan elbette kadınlar… Ekim Devrimi ile birlikte ev içi işçilikten uzaya terfi etmiş olan kadınlar, bir çok iş kolunda da yerlerini aldılar ve eşitlik ve özgürlük gibi en temel haklarını edinmişlerdi. Devrim yıllarında eğitim çalışmalarına  kadınlar da katılmış, 1934 yılında kadınların eğitimini konu edinen  “Kadınların Selameti” adlı  kitap çıkartılmıştır.

Sovyet Kürtlerinin kültürel üretimine örnek bir kitap, üç perdelik bir piyesten oluşan “Riya Teze” yani “Yeni Yol” adlı ilk Kürtçe tiyatro kitabı.

Erebê Şemo

1917 Ekim Devrimi’nde aktif rol alan Sovyet yazarlarından Erebê Şemo…

Latin harfleriyle hazırlanmış  ilk Kürtçe alfabeyi  ve modern anlamda yazılan ilk Kürt romanı “Şivanê Kurd”u  (Kürt Çoban) yazarak Kürtlere armağan etmiştir.

Erebê Şemo ve eşi.

Şivanê Kurd/ Kürt Çoban

Şivanê Kurd batılı anlamda ve Latin alfabeleriyle yazılan ilk Kürtçe roman olma özelliğini taşımaktadır. Roman bizlere yoksul Kürt köylüsü ve emekçisinin Bolşevik Devrim’in etkisi ile Kürt bey ve ağalarının yanı sıra, halkı din ile baskısı altına alan Kürt şeyhlerine karşı verdiği mücadeleyi ve reel sosyalizmin Kürtler açısından kazanımlarını anlatmaktadır.

Romanda Erebê Şemo, devrim dönemine dair bizlere aktardığı bir anısında şöyle demektedir;

1 Mayıs Bayramı yaklaşıyordu. Benim de bağlı bulunduğum gizli Bolşevik örgütü bu bayrama büyük bir ciddiyetle hazırlanıyordu. 1 Mayıs gösterisi ve bir miting düzenleyip halkı Bolşevik çizgisiyle aydınlatmak, geçici hükumetin savaşa niçin son vermediğini askerlere ve emekçilere anlatmak istiyorduk.

“Kardeş dedim, “Ben Bolşevik’im. Konuşmak istiyorum.” Güldü ve elini uzattı. Kürsüye çıktım. Kürt giysilerim kum, destmal ve sapıkımla askerlerin dikkatini çektim. Herkes sustu… Yarım yamalak bir Rusçayla konuşmaya başladım. Son birkaç yılda neler gördüğümü, duyduğumu anlattım. Önceleri Çar bizi asıyordu şimdi de Çar’ın yerine büyük burjuvalar, beyler, ağalar asıyor, ölüme yolluyorlar. Bu hükumeti devirip yerine yeni bir hükumet kuralım ve evlerimize dönelim” dedim… Geceleyin bu olayın hoşnutluğundan Kürtçe bir türkü çığırarak, istasyonun dar yollarından kulübeme dönüyordum…” (Ereb Şemo, Kürt Çoban)

Ayrıca büyük Sovyet yazar Maksim Gorki, Şemo için; “Kürt halkı Erebê Şamilov’un diliyle konuşuyor” demiştir.

Öyle de olmuştur. Kürtler onunla birlikte alfabesine, kitabına kavuşmuş ve en önemlisi Erebê Şemo gibi nice emekçi Kürt, Ekim Devrimi’nin yaratanı olmuştur.

Erivan Radyosu

1955’te Ermenistan’da yayın hayatına başlayan Erivan Radyosu Kurdoloji  çalışmalarına büyük katkıda bulunmuştur. Radyonun arşivinde iki bin civarında Kürtçe şarkı ve Kürt folklor derlemeleri kapsamında on binden fazla şarkı ve ezgi kayıt altına alınmıştır.

Eznîva Reşîd, 1955-1982 Erivan Radyosu spikeri

Kürt öğrenciler Erivan radyosunun Kürtçe yayınını dinlerken…

Zarê

Kürt sinemacılık tarihinde yine bir ilk olan “Zare filmi”, Kürtlerin yaşantısını konu ediyor. Zare filmi, 1926 yılında Sovyetler Birliği’nde çekildi. Moskova’da galası gerçekleştirilen filmi Stalin’in seyrettiği de bilinmektedir.

Koma Wetan

Kürtçe rock yapan ilk müzik topluluğu Koma Wetan, 1973’te Sovyetler Birliği’nde kurulmuştur. Grup Sovyetler Birliği’nin dağılması ile birlikte maddi sıkıntılardan kaynaklı üretim olanaklarını kaybetmiştir.

Sovyet Kurdistanı Belgeseli

Sovyetler Birliği’nde yaşamış Kürtlerin Ekim Devrimi ile birlikte değişen toplumsal yaşantısını anlatan kısa Sovyet Kürdistanı belgeseli.

Ekim Devrimi’nin Kürt Kahramanları

Leningrad kuşatmasında Nevra nehri alanında savaşan Kars Digor doğumlu Semendê Elî Siabendov, Sovyetler Birliği kahramanlık madalyasına layık görülmüştür.

Ekim Devrimi ile birlikte sosyalizmin inşasına hayatını adamış kahramanlardan Ferik Polatbekov , henüz 21 yaşındayken, 1918’de kurulmuş olan Sibirya Sovyet Cumhuriyeti’nde İç İşleri Bakanlığı’na getirilmiştir. Çar’ın hizmeti altındaki gruplara karşı cephede savaşarak sosyalizm mücadelesinde adını tarihe yazmıştır.

Sovyetler dağılırken…

Ermenistan ve Azerbaycan’dan gelerek  Moskova’da bulunan Lenin Mozelesi’nde toplanan Kürtler, Sovyetler Birliği’nin dağılmasını protesto ediyor.