Dış Açı

Sosyalizmin bilimselliğine bir örnek: Enerji ve Elektrifikasyon

Mete Hisarlıoğlu yazdı: "Sosyalizmin bilimselliğine bir örnek: Enerji ve Elektrifikasyon"

13-11-2017 12:39

Ленин и электрификация – Волховстрой даешь ток! Коммунизм это сов власть + электрофикация

(Lenin ve elektrifikasyon – Volhovstroy akım veriyor! Komünizm, Sovyet Gücü + elektrifikasyon.)

İnsanlığın tarihsel ilerleyişinde büyük bir adım olan ve 100. yıldönümünü kutladığımız Büyük Ekim Devrimi üzerine, bilimsel sosyalizmin somutlanması bağlamında konuşulacak çok şey var kuşkusuz. Büyük Ekim Devrimi’nin öncüsü Vladimir İliç Lenin hakkında –hele ki şu günlerde– bilinenleri tekrar etmek gibi bir niyetimizin olmadığını belirtelim öncelikle. Ancak, Lenin’in öncülüğünün, Leninist öncülüğün, yalnızca işçi sınıfı partisinin devrime giden yolda yürüttüğü siyasal öncülük ile sınırlı kalmadığını, ayrıca sosyalist kuruluşta gerçekleştirdiği geleceğe dönük, öngörülü ve elbette öncü uygulamalarla da açığa çıkmış olduğuna söylememiz gerekir.

Bu yazımızda, Büyük Ekim Devirimi’nin gerçekleştiği konjontürde, fazlasıyla kısıtlı olanaklarda atılan ilerici adımlardan biri olan “enerji ve elektrifikasyon” konusuna değineceğiz.

***

1914’te başlayan Emperyalist Paylaşım Savaşı sürerken, çalışabilir durumdaki nüfusun cephede savaşması nedeniyle sanayisi durma noktasına gelen; yoksulluk, açlık ve soğuk ile boğuşan Rusya halkları, işgücünün ötesinde, sınai üretim kuruluşlarını işletecek yakıt ve enerjiyi bile bulmakta zorlanır. Bunun üzerine son günlerini yaşayan Rus Çarlığı, 23 Aralık 1916’da Bakanlar Konseyi’nde başkent Petrograd yakınlarında bir enerji santrali inşa etme kararı alır. 1917 Şubat Devrimi sonrasında kurulan Geçici Hükümet, 1 Mayıs 1917’de yaptığı toplantısı sonucunda Volkhov ırmağı üzerinde bir hidroelektrik santrali inşa etmeye karar verir ve proje için 32 milyon ruble tahsis edilir.

Ekim Devrimi’yle birlikte Sovyetlerin iktidarı alması sonucunda Geçici Hükümet’in bütün kararları geçersiz hale gelir ve bu projenin finansmanı da başlangıçta kesilir. Ancak Vladimir İliç, bütün Rusya’nın hem güncel hem de uzun erimdeki en büyük gereksinimlerinden biri olan enerji ve elektrik sorununu çözmek ve Sovyet sanayisinin elektrifikasyonunu sağlamak adına bu projeye büyük ilgi gösterir. 18 Mart 1918’de Yüce Ekonomi Konseyi, Ekonomik Politika Komitesi’nin kurulmasında da yer alan Vladimir İliç, yaşanmakta olan enerji sorununa çözüm önerisi olarak Volkhov nehri üzerinde “Volkhovstroy” adıyla anılacak bir hidroelektrik santralinin kurulmasını ister.

1918 yılının Temmuz ayına gelindiğinde, yaşanan büyük maddi sıkıntılara karşın, santral yapımının mobilizasyonu için 17 milyon ruble tahsis edilir, işçiler ve mühendislerden yapım ekibi oluşturulur. Projenin başına ise, daha önce geliştirdiği Volkhovstroy projesinin uygulanması için, o zamana kadar Petrograd’da vatman olarak görev yapan ulaştırma mühendisi Henrik Osipoviç Graftio [1] geçirilir. Buna karşın Devrimin henüz ilk yılında, olanakları oldukça kısıtlı olan Sovyet Rusya’da, böylesine büyük çaplı bir projenin gerçekleşmesi “fantezi” ve “kaynak israfı” olarak değerlendirilir. Öyle ki Devlet İnşaat Komitesi (KOMGOSOOR) [2], 1919’da zaten kısıtlı olanaklarla ilerleyen çalışmaları askıya alma kararı verir.

Vladimir İliç’in Lambası

Sovyet coğrafyasında nereye giderseniz gidin, akkor lamba için “lampoçka iliça (İliç’in lambası)” [3] denildiğini duyarsınız.

Vladimir İliç Lenin’in elektrik enerjisine dayalı bir ekonominin geliştirilmesi, sanayinin ve Sovyet anayurdunun özellikle kırsal alanlarda elektrifikasyonu üzerine izlediği politikayı gerçekleştirebilmek için kısıtlı olanakla yetinmek zorunda kalınmış olsa da, işçi sınıfının egemenliğindeki örgütlü emek, bu soruna bilimin ışığında çözüm bulmayı başarır. 14 Kasım 1920’de Lenin’in eski telgraf kablolarından yapılmış bir güç şebekesine sahip yerel bir “enerji santrali”nin açılışı için Moskova’nın kuzey-batısındaki Kaşino köyüne yaptığı geziyle birlikte , içinden elektrik akımının geçmesiyle ışık veren akkor lambalar “lampoçka iliça” olarak anılmaya başlar.

İliç’in lambası, 14 Kasım 1920, Kaşino’daki bir köyevinden fotoğraf

Bugünkü anlamıyla bir duy ve anahtarın olmadığı İliç lambası’nın açılıp kapanması o yıllarda kauçukla yalıtılmış kartuş halindeki iki tel ile sağlanırken, kablolar porselen ve ahşap izolatörler aracılığıyla duvarlara sabitlenir, lamba ise kartuşlara bağlanan bir telle genellikle tavana asılırdı.

Akılcılık ve bilim yoluyla, işçi sınıfı egemenliğinin başarılarını temsil etmesi anlamında Sovyet ders kitaplarında ve afişlerinde de yer alan İliç’in lambası, “Sovyet sanayisinin inşası” söylemine de büyük katkı sağlar.

Bir Sovyet mucizesi: Volkhovstroy [4]

Kaşino gezisi ve İliç’in lambası’yla birlikte Sovyet sanayisini inşa etme amacı doğrultusunda Volkhovstroy bir kez daha gündeme gelir. KOMGOSOOR tarafından 1919’da verilen askıya alma kararı, Lenin’in doğrudan müdahalesi ile Çalışma ve Savunma Konseyi tarafından kaldırılır. Yurt çapındaki ekonomik koşulların iyiye gitmemesi ve kaynak aktarımında yaşanan zorluklar nedeniyle projenin başındaki isim Mühendis G.O. Graftio doğrudan Lenin ile görüşerek desteğini alır. 1921’de yine Graftio’nun projelendirdiği, Svir nehri üzerindeki Svirstroy hidroelektrik santrali için başlatılan çalışmalara paralel olarak Volkhovstroy Projesi, malzeme, kaynak ve personel yetersizliği nedeniyle bir kez daha tehlikeye girer. 1922’de yapıcılara gıda sağlanmasında ve ücretlerin ödenmesinde zorlanılan koşullara bir de karşı-devrimcilerden gelen sabotajlar eklenir ve işçilerin Volkhov’dan ayrılması sonucu proje bir kez daha durma noktasına gelir.

Petrograd Planlama Konseyi Başkanı G. Tsyperovich, bu zor koşullarda kısıtlı kaynağın planlanması ve yönetilmesinde çok büyük rol oynar. Toplum mülkiyetindeki üretim araçlarının planlanarak kullanılmasının örgütlü emek ile birleştiği Volkhovstroy örneği, işçi sınıfı egemenliğinin sahip olduğu olağanüstü potansiyelin ve Sovyetler’in gelecekte gerçekleştireceği teknik ve bilimsel atılımların ilk ve en simgesel göstergesidir.

Santral inşaatının yapımında çalışan ilk işçi grubu yalnızca 19 kişiyken 1923’te bu sayı 6000’e; 1925’te ise 12.000’e çıkar. Oldukça ilkel araç ve gereçlerle başlayan yapım süreci, yeni donanımlarla birlikte oldukça hızlanır ve projenin açılışı için 1926 yazı için tarih bile verilir. Ancak açılış için gerekli çalışmalar yılsonuna doğru tamamlanır ve 19 Aralık 1926’da Volkhovstroy Hidroelektrik Santrali resmen açılır. Açılışa; Ulusal Ekonomi Konseyi Başkanı Valerian Kuybyşev, SBKP Leningrad Bölge Komitesi Sekreteri Sergey Kirov, Komintern temsilcileri ve Sovyetler Birliği’nin bütün kentlerinden yurttaşlar katılır.

Volkhovstroy’un 25’inci yılı anısına (1951) bir SSCB posta pulu:

“Komünizm Sovyet iktidarı artı tüm ülkenin elektrifikasyonudur” V.İ.Lenin

Büyük Ekim Devrimi’nin Lenin’in ışığının aydınlattığı yoldan ilerleyenler için Volkhovstroy oldukça önemli bir örnek. Hem sosyalist devrimin ardından başlayacak sosyalist kuruluş sürecinde gelecek öngörüsüyle hareket edip stratejik kararlar almak bağlamında, hem de güncel sorunlara sosyalizmin bilimselliği ve temel ilkeleriyle yanıt üretmek bağlamında.

Kaynakça

[1] Henrik Osipoviç Graftio; https://en.wikipedia.org/wiki/Genrikh_Graftio Ayrıca H.O.Graftio’yu ve Volkhovstroy Hidro-elektrik Santrali’nin yapımını anlatan 1979 yapımı “Mühendis Graftio (Özgün adı: Инженер Графтио)” isimli bir film de çekilmiştir.

[2] KOMGOSOOR; Devlet İnşaat Komitesi (Özgün adı: Комгосоор [Комитет государственных сооружений]) için bkz. https://sovdep.academic.ru/1488/комгосоор

[3] İliç’in Lambası (Özgün adı: Лампочка Ильича) için bkz. https://ru.wikipedia.org/wiki/Лампочка_Ильича

[4] Volkhovstroy Hidro-elektrik Santrali (Волховская ГЭС) için bkz. https://ru.wikipedia.org/wiki/Волховская_ГЭС