MERCEK | TÜFE ve Yİ-ÜFE’nin çarpıcı noktaları

MUSTAFA DEMİRAY

TÜİK Eylül ayına dair Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksi 46.15 ile Tüketici Fiyat Endeksi 24.6 olarak ayın 3’ünde açıkladı. Bu oranları bilmekle beraber TÜİK verilerindeki fiyat değişimlerinin ayrı ayrı başlıklardaki durumlarını ayrıntılı ele almak ve Yİ-ÜFE ile beklenti ve sonuçları oluşturmak, desteklemek gerekiyor.

Süt ürünlerinde %28, yumurtada %54 enflasyon

En yaşamsal gıda maddelerinden olan süt ürünleri ve yumurtada yüksek bir TÜFE söz konusu. Süt fiyatları yüzde 31 artarken, tulum peyniri ve tereyağında ise yüzde 32’lik artış söz konusu.

Ürün Adı	2017 Eylül	2018 Eylül	Fiyat Değişim Oranı
Süt	3.1938	4.1972	31.42
Yoğurt	4.7767	6.1443	28.63
Beyaz peynir	21.6337	26.7801	23.79
Kaşar peyniri	27.0274	34.9892	29.46
Tulum peyniri	28.6647	38.0493	32.74
Krem peynir	24.6046	28.8307	17.18
Tereyağı	42.5624	56.2723	32.21

Bir diğer çarpıcı fiyat değişimi ise yumurtada. Yumurta fiyatı TÜİK verilerine göre 2017 Eylül ayında 0.43 TL iken 2018 Eylül ayında yüzde 54 artışla 0.67 TL’ye gelmiş durumda. Tarımsal ÜFE’de yumurtanın ağustos ayında, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 31’lik bir artışa sahip olması ile birlikte Keskinoğlu gibi konkordato ilan eden örneklerin çoğalabileceği ihtimalini göz önünde bulundurabiliriz.

Sebze – meyve fiyat değişimleri

En çok tüketilen sebze ve meyvelerdeki fiyat değişimleri ise ürkütücü durumda. Domateste yüzde 109, kuru soğanda yüzde 71, salatalıkta yüzde 81, patateste yüzde 60 fiyat artışı söz konusu.

Ürün Adı	2017 Eylül	2018 Eylül	Fiyat Değişim Oranı
Domates	2.0019	4.1862	109.11
Salatalık	1.8526	3.3664	81.71
Kuru Soğan	1.3482	2.2932	70.09
Patates	1.4841	2.3863	60.79

Meyve fiyatları da sebze fiyatları gibi enflasyondan çok daha yüksek seviyede artmış durumda. En yüksek fiyat artışı yüzde 120 ile karpuzda. Onu yüzde 60 ile kavun ve üzüm, yüzde 50 ile şeftali izliyor.

Ürün Adı	2017 Eylül	2018 Eylül	Fiyat Değişim Oranı
Karpuz	0.9336	2.0567	120.30
Kavun	1.5344	2.5011	63.00
Üzüm	3.1190	4.9924	60.06

Yİ-ÜFE sürdürülebilir düzeylerin uzağında

TÜİK verilerinde Yİ-ÜFE 46.15 olması sürdürülebilir bir düzeyin uzağında olduğunu bize gösteriyor. Şu anki tabloya göre Yİ-ÜFE yüksekliği doğrudan ve dolaylı olarak TÜFE oranlarını yukarı çekme eğilimi sergiliyor. Yüzde 46’lık bir Yİ-ÜFE, ayrıntılı bir inceleme yapmadan önce bize ilk söylediği nokta TÜFE’nin artma eğilimi ile devam edecek olduğudur.

Yİ-ÜFE alarm veriyor, et fiyatlarında çok büyük yükseliş kapıda

Dana ve kuzu etinde ise fiyat artışları şu an diğer ürünler kadar değil. Önümüzdeki aylarda döviz fiyatlarının artmış olması ithal canlı hayvan ve etler de fiyatlara yansıyacak ve enflasyon yükselişine etki edecektir. Şu an için dana etinde yüzde 4.8, kuzu etinde 15.7 artış söz konusu. Tavuk etinin ise yüzde 24 fiyatı artmış durumda.

Yurtiçi Üretici Fiyat Endeksine göre hazır hayvan yemleri fiyatlarında geçen yılın Eylül ayına göre yüzde 46’lık bir artış söz konusu. Artışın ivmelendiği son üç aylık süreç bize döviz fiyatlarının etkisine ve bu alandaki yüksek ithalata işaret ederken, bu artışı halihazırda zaten süt ve süt ürünlerinin fiyatlarında hissetmekteyiz. İlerleyen süreçte et fiyatlarında da benzer bir artış fazlasıyla olası.

Ürün Adı	2017 Eylül	2018 Eylül	Fiyat Değişim Oranı
Hayvan yemleri	312.56	459.37	46.97

Ham petrolde %143’lük artış

Dolaylı olarak bütün sektörleri, özel olarak petrol ve petro-kimya sektörünü ilgilendiren ham petrol fiyatlarında yüzde 143’lük bir artış söz konusu. Daha önce Gazete Manifesto’da özel haber olarak çalışanların ifadeleriyle sektörlerin durumlarını ele almış ve kimyevi üretimde iç pazarın daralabileceğine, ihracat yapmayan firmalarda işçi çıkarmaların ve iflasların olası olduğuna değinmiştik. Bu durum güncelliğini daha da yakıcı hissettirmekte.

	2017 Eylül	2018 Eylül	Fiyat Değişim Oranı
Ham Petrol	429.19	1046.45	143.82

Tarımsal ÜFE’de pamuk, Yİ-ÜFE’de tekstil kalemi kritik seviyede

Hem petro-kimya sektörünün sıkışmasının ve dövizin elyaf üzerindeki etkisi, hem de Tarımsal ÜFE’de %21’lik pamuk artışı Yİ-ÜFE’de tekstil kalemini sıkıştıran etmenler olarak görülebilir. Yİ-ÜFE’de tekstil ürünlerinde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 49’luk bir artış söz konusu. Tekstil ürünlerinin yanında, tekstilde çokça kullanılan suni ve sentetik elyaf fiyatlarında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 117’lik bir artış görülüyor. Nisan ayından bu güne olan artış ise yüzde 66 gibi ciddi bir oranda ve bu oran bize ham petrol ve döviz kurlarına bağlı olarak bu değişimin olduğunu işaret ediyor.

Bu artış ilerleyen dönemde bize Türkiye’nin en önemli istihdam alanlarından biri olan tekstil sektörünün sıkışmaya girebileceğini, işçi ve emekçiler içinse yeni mücadele başlıkları oluşturabileceğini işaret ediyor. Bu ay açıklanacak Tarımsal ÜFE ile beraber bu noktadaki gidişata dair daha net yorumlar yapılabilecektir.

	2017 Eylül	2018 Eylül	Fiyat Değişim Oranı
Pamuk (Tarımsal ÜFE)	1.83	2.23	21.73
Tekstil iplik ve elyafları	336.41	544.30	61.80
Suni ve sentetik elyaflar	319.43	692.90	116.92

Kağıt ve kağıt hamuru basım – yayın sektöründe yeni fiyat artışlarının “haberci”si

Yine Yİ-ÜFE’de kağıt ve kağıt hamuru kaleminde %66’lık bir artışı görülüyor. Bu artış zaten halihazırda birçok ulusal gazetede hafta sonu eklerinin iptal edilmesi, fiyat artması, dergilerin kapanma noktasına gelmesi ve işçi çıkarmalar şeklinde kendini göstermiş durumda. Havuz medyası henüz yeni fiyatlardan bihaber gibi gözükmeye çalışsa da oluşacak yeni tabloda aldıkları “destek”lerin ne kadar uzun vadeli olacağı tartışmaya açık bir nokta.

	2017 Eylül	2018 Eylül	Fiyat Değişim Oranı
Kağıt hamuru, kağıt ve mukavva	392.91	655.44	66.82

Yİ-ÜFE, tarımsal ÜFE’yi ve temel gıda maddelerindeki TÜFE’yi de yukarı yönlü etkileyecek

Yİ-ÜFE’de temel kimyasallar ve gübreler başlığında yıllık yüzde 82’lik, haşere ve zirai kimyasallarda ise yüzde 70’e yakın bir artış görülmekte. Bu oran TÜFE ve Tarımsal ÜFE fiyatlarını da yukarı yönlü etkileyecek ve temel gıda maddelerindeki artışı da körükleyecektir.

Bugün ekonomik tablonun kısaca özetlediğimiz fiyat endeksleri kısmı Türkiye’nin hızla 90’lı yıllardaki döviz – faiz – enflasyon sarmalına ilerlemekte olduğunu bize göstermektedir. Bu gidişatın işçi sınıfı için olan kısmını, bir kaç ay içerisinde, 2019 yılında ertelenen ya da yapılmayan ücret artışları, işten çıkarmalar gibi örneklerle göreceğiz. Krizin faturasını işçi sınıfına çıkarmaya çalışan sermaye kesimleri için bu süreçte AKP hükümeti işsizlik fonunu teşvik olarak dağıtmak gibi farklı araçlarla kolaylıklar sağlamak için çalışmalarını yapıyor. Bu süreçte emekçi sınıflar içinde sınıfın kendisini savunmak ve hak gaspına uğramamak için kendi araçlarının güçlendirilmesi ve sınıf çizgisini net tutan bir örgütlü hattın örülmesi gerekiyor.