Ülkemizde 1 Mayıs

Ülkemizde 1 Mayıs’ın ilk kutlandığı tarih 1905, bazı kaynaklara göre ise 1906. 1909 yılında da Üsküp’te kutlanan 1 Mayıs’ın ardından İstanbul’da ilk 1 Mayıs kutlaması, 1912’de Selanik’teki tütün, pamuk ve liman işçilerinin öncülüğünde gerçekleşir.

(Selanik, 1912)

(İstanbul, Pangaltı, 1912 – Altta yazan yazı: “Pangaltı’daki Belvü bahçesinde Efrenci 1912 senesi mayısının birinci günü Osmanlı sosyalistleri tarafından idare edilen 1 Mayıs bayramı”)

Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşları’nın ardından 1 Mayıs uzun bir aradan sonra ilk kez 1921’de kutlanır. Ülkeyi işgal altında tutan emperyalist güçler 1 Mayıs’ı yasaklasa da, Şirket-i Hayriye, Tramvay Kumpanyası, Haliç Tersanesi, Feshane gibi kurumlarda çalışan işçiler üzerinde etkin olan Türkiye Sosyalist Fırkası’nın öncülüğünde gösteriler ve grevler gerçekleştirilir.

1922’de Ankara’nın Sovyetler Birliği ile dostluk ilişkileri çerçevesinde, 1 Mayıs, işçi bayramı olarak kutlandı ve o zamana kadar ki en yoğun katılım ile gerçekleşti. Bu 1 Mayıs’ın öne çıkan başlığı ise, sınıfsal taleplerin yanı sıra ‘anti emperyalizm’ başlığı oldu.

(Ankara, İmalat-ı Harbiye İşçileri, 1922)

1923 1 Mayıs’ında “yabancı şirketlere el konulması, 1 Mayıs’ın ‘resmi’ işçi bayramı olarak tanınması, sekiz saatlik işgünü, hafta tatili, serbest sendika ve grev hakkı” talepleri vardı.

Cumhuriyet’in ilanından sonra 1 Mayıs yasaklamaları tekrar başladı. 1 Mayıs 1924’te kutlamalar yasaklandı ancak Amele Birliği Genel Merkezi’nde bir resmi kabul düzenlendi. Birlik Genel Merkezi, kırmızı renklerle donatılıp cephesine “Türkiye Amelesi Sendikalar Kanununu İster” yazıldı, Enternasyonal marşı çalındı. Ancak sonrasında tutuklananlar oldu.

1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu sonrasında kutlamalar yine yasaklandı. Bunun üzerine Amele Teali Cemiyeti bir bildiri dağıtma kararı almış, ancak başarılı olmamıştı. Aralarında Nazım Hikmet’in de bulunduğu 38 kişi İstiklal Mahkemesi’nde yargılanarak, birçoğu ise 7 ile 15 yıl arasında hüküm giydi.

Yasaklanan 1 Mayıs, 1935 yılında “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun” adıyla çıkarılan düzenleme ile “Bahar ve Çiçek Bayramı” olarak genel tatil günlerine dahil edildi.

27 Mayıs darbesinden sonra da Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt Kanunu’nun kabul tarihi olan 24 Temmuz, işçi sınıfına 1 Mayıs’ın yerine bayram olarak dayatıldı. Ancak bu girişimlerin hiçbiri işçiler tarafından benimsenmedi.

(1 Mayıs 1976)

1 Mayıs’ların yeniden kutlanması ise, 1 Mayıs 1976′da DİSK’in öncülüğünde 400 bin işçi ve emekçinin katılımı ile Taksim Meydanı’nda gerçekleşti.

1 Mayıs 1977…

1 Mayıs 1977, ülkemizin unutulmayacak tarihlerinden birisidir. Beş yüz bin emekçinin doldurduğu Taksim Meydanı’nda DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in konuşmasının sonuna geldiğinde alanın yakınındaki binalardan ateş açılmış ve 37 insanımız yaşamını yitirmişti. Saldırıda yaklaşık 200 kişi yaralandı, 470 kişi gözaltına alındı. Ateşi kimlerin açtığı ise yıllarca bulunamadı!

(İstanbul, Taksim Meydanı, 1977)

(İstanbul, Taksim Meydanı, 1977)

1978 1 Mayıs’ı bir yıl önce katledilen emekçileri anmanın buluşması olacaktı. Yüzbinlerce emekçi Taksim Meydanı’nı bu sefer hüzünle doldurdu…

(İstanbul, Taksim Meydanı, 1 Mayıs 1978)

(İstanbul, Taksim Meydanı- Tarık Akan ve Müjdat Gezen, 1 Mayıs 1978)

(İstanbul, Taksim Meydanı- Solda: Yaşar Kemal ve Aziz Nesin, 1 Mayıs 1978)

Yasaklanan 1 Mayıs 1979’da da işçilerin adresi olmuştu. Ancak saldırılar sonucu yine bir araya gelinemedi. Merter’deki DİSK Genel Merkezi’nden aralarında Behice Boran’ın da bulunduğu bir grup Taksim’e yürümek istedi ama önleri kesildi ve gözaltına alındılar.

(İstanbul Merter, 1 Mayıs 1979)

12 Eylül darbesinden sonra uzunca bir süre 1 Mayıs kutlanmaları yasaklandı.

1987′de ise Petrol-İş, LasPetkim-İş, Genel Hizmet-İş, Deri-İş sendikaları tarafından İstanbul’da Emek Sineması’nda bir şölen düzenlendi.

1989’da, Bahar Eylemleri dönemine girildiği için yasağa rağmen 1 Mayıs günü Taksim’e yüründü. Burada bir araya gelen kitleye polis saldırıldı ve Mehmet Akif Dalcı isimli bir işçi yaşamını yitirdi.

(İstanbul, 1 Mayıs 1989)

1990’da yine Taksim’e yürümek isteyenlere izin verilmedi. Pangaltı’da çıkan çatışmada polisin saldırısı sonrası İTÜ öğrencisi Gülay Beceren felç oldu.

1996’ya gelindiğinde 1980 sonrasının en kitlesel mitingi gerçekleştirilecekti. Kadıköy’ü dolduran kalabalığa yine saldırıldı. Açılan ateş sonrası 3 işçi yaşamını kaybetti. Ancak aynı gün Taksim Meydanı’nda saatlerce süren çatışmaların ardından Sosyalist İktidar Partisi üyeleri 1 Mayıs’ı kutladı.

Taksim’de 2010, 2011 ve 2012’de özgürce ve olaysız kutlanan 1 Mayıs’tan sonra AKP iktidarı, alanda açtığı inşaat çukurunu bahane ederek bu kez Taksim’i 1 Mayıs’a kapattı.

(İstanbul, Taksim Meydanı, 1 Mayıs 2010)

2013, 2014, 2015’te Taksim resmen abluka adlına alındı. Polisin saldırması üzerine çok sayıda kişi yaralandı ve gözaltına alındı. Bütün bunlar yetmezmiş gibi Taksim’e ulaşım neredeyse tamamen kesildi.

2016 ve 2017’de 1 Mayıs kutlamaları Bakırköy’de gerçekleştirildi.

(İstanbul, Bakırköy, 1 Mayıs 2017)