SOSYALİST KÜLTÜR | Erivan Radyosu: Bu başarı sosyalizmin!

Merve Pertekli

“Evet, kır ve düzlüklerde, vadi ve kayalar arasında yaşayan yoksul Kürtlere yalnızca Sovyet iktidarı mutluluk, esenlik ve ilerleme getirdi.”

Erebê Şemo

65 yıl önce Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ülkelerinden bir olan Ermenistan’da, bir radyo kanalı ilk kez Kürtçe yayın ile dinleyecilerine “Merhaba” dedi. Ermenistan merkezli kurulan fakat Azerbaycan, Türkiye ve Ortadoğu’da yaşayan Kürt halkına ortak seslenme olanağına sahip olan bu radyo Erivan Radyosu’ydu.

Geçtiğimiz günlerde, bugün de yayın hayatına devam eden Erivan Radyosu’na damga vuran yaklaşık bin stranın* ve kilamın* Alman-Kürt Kültür Enstitüsü tarafından dijital ortama aktarıldığı duyuruldu, gündem oldu.

Alman-Kürt Kültür Enstitüsü’nün duyurusu sonrasında Kürt kültür tarihinde büyük önem taşıyan stranlar ve kilamlar birçok insan tarafından büyük bir heyecan ve sevinçle karşılandı, şimdiye dek sözlü olarak aktarılmaya çalışılan eserlerin orjinal biçimlerine bu sayede Sovyet sanatçıların ve dengbêjlerin* seslendirmesi ile ulaşmış olduk.
Yayınlanan yüzlerce eserin sanat camiasında yarattığı etkiyi ise yakın zamanda hep birlikte göreceğiz.

Günlerdir radyo hakkında bir çok haber sitesi, Kürt dil çalışmaları çerçevesinde faaliyet gösteren kurumlar ve birtakım yazar çevresi, yayınlanan eserlere büyük övgüler dizerek Erivan Radyosu’nu takipçileri ile paylaştı. Fakat anlatılanlar ne stranlardan öteye gidebildi, ne de kilamlardan!

Bununla birlikte Kürt meselesini kimlik ve kültür sorununa indirgeyen çevreler tarafından “Kültürel hayata katkısından dolayı” Enstitü’ye de övgüler düzülmeye başlandı. Ancak nedense bu çevreler Erivan Radyosu’nun hangi koşullarda ve neden ortaya çıktığını, ayrıca politik olarak geçmişte neler yaptığını anlatmıyor.

Liberal çevrelerin dolayısıyla Erivan Radyosu üzerinden geliştirdikleri bu yaklaşım görmezden gelinmemeli, kulak arkası edilmemelidir.

Elbette ne kadar övülse azdır, Erivan Radyosu farklı coğrafyalarda yaşayan Kürtleri aynı stranın dizelerinde buluşturan tek araçtır. Eşitlik ve özgürlük haklarına kavuşan Kürtler için artık kolların sıvandığı, ezilenler için ise umudun yeşertildiği bir araç.

Erivan Radyosu Kürtler için kültürel anlamda büyük bir atılımdır, hele ki hiçbir burjuva yönetiminde gerçekleşmesi mümkün olmayan bir atılım!

Gökten zembille inmemiştir, bir tarihi geçmişi bir de tarihi mirası vardır. Öyleyse bugün liberalizm tarafından Erivan Radyosu’na dair yaratılan boşluklara karşı gerçekleri biz yazalım.

Kürt kültürünün, sanatının yaşatıldığı ve yeniden üretildiği, Kürtlerin günlük yaşantılarının ve dönemin siyasi gelişmelerinin aktarıldığı etkili bir iletişim kanalı olan Erivan Radyosu’nun varlığı reel sosyalizmin varlığından bağımsız açıklanamazdı. Aynı zamanda Sovyetler Birliği’nin dağılması ile birlikte Erivan Radyosu’nun devlet desteği görmemesi ve günlük yarım saat yayın yaparak yoluna devam etmesi de kapitalizmden bağımsız açıklanmamalıydı.

Çarlık Rusyası’nın yarattığı açlık ve sefalet düzenine diğer ezilen uluslar ile meydan okuyan Kürtler, 20. yüzyıla damga vuran Ekim Devrimi’nin öznesi olmayı tercih ederek bir döneme son verdi, yeni bir dönemin kapısını araladı. Ekim Devrimi ile açılan bu yeni dönemde SSCB’ye bağlı olan tüm uluslar gibi Kürtler de haklarına kavuştu, sömürü düzenini yıktı. Sınıfların tamamen ortadan kaldırılması halk düşmanı ağa, bey ve din adamlarının esaretinden Kürtleri kurtarırken böyle bir sürecin sona ermesiyle birlikte reel sosyalizm deneyimine tanıklık eden Sovyet Kürtleri, Kürt sanatının üretim merkezinde duran insanlar oldu.

İlk Kürtçe radyonun ilk spikerinin ise kadın olması ve kadın dengbêjlerin radyoda çalışmasıyla reel sosyalizmin kadınların kurtuluşundaki iddiasını da dünyaya gösteren Erivan Radyosu, kırlarda ve vadilerde yaşayan kadınların değişen hayatlarında derin izler bırakmıştır.

Sadece stranların değil, Ekim Devrimi ile değişen yaşantıyı da ele alan ve ilk piyesler olarak tarihe geçen tiyatro tekstleri de radyoda seslendirilen ürünler arasındadır. Kürtlerin yazınsal anlamda ilk üretimleri sayılan ve sosyalizm ile yönetilen dünyaya ışık tutarak tarihi bir değer taşıyan yayınların neden paylaşılmadığı sorusunun yanıtı ise bellidir; Sovyet Kürtleri’nin, işçi sınıfı önderi Lenin’e ve ulusların özgürleşmesinde büyük rol üstlenen Stalin’e olan sevgisinin yayınlarda işlenmesidir.

Bugün reel sosyalizmin bir sonucu olarak kurulan Erivan Radyosu dolayısıyla sosyalizm hiçe sayılarak anılamaz. Sosyalizm unutturularak da sosyalizmin başarısı kutlanamaz.

Böylesi bir çelişkiye düşenler tarihi bir kez daha gözden geçirmeli, sosyalizmin Kürtlere bıraktığı miras Erivan Radyosu’na insanlığın ilerlemesi adına hak ettiği değer verilmelidir.

Kilam: Türkü, manzum hikaye.
Stran: Şarkı
Dengbêj: Masal anlatan halk ozanı, ses sanatçısı.