Serbest Kürsü

Ken Loach: İşçi sınıfının yönetmeni

Loach, sinemayı araçsallaştırmakla eleştirilmişti. (Malum çevrelerce) Öyle bile olsa bu, onun unutulmaz karakterler yaratmasını engellememiştir. İnsanlara ulaşmak için her zaman bir yol bulunabilir. Sonuçta çoğunluk aynı baskıcı toplumsal ilişkilerin pençesinde bunalıyor. Bu ilişkilerin sahteliğini sanat/sinema aracılığıyla ortaya çıkarmak, kişinin kararlarını gözden geçirmesini sağlayabilir. Loach, sinema sanatına olan katkılarının yanı sıra filmlerinin izleyici üzerinde bıraktığı etki bakımından da önemli bir yönetmen.

02-08-2021 16:09

Tülin Tankut

Popüler kültürün egemen olduğu çağımızda, ticari kaygılardan uzak filmler yapmak kolay olmuyor. Hele Ken Loach gibi, “işçi sınıfının yönetmeni” olarak bilinen bir sanatçı için.

Peki, “emek sömürüsü temalı filmler de artık demode olmadı mı?

Şayet bugün sömürü artarak devam etmeseydi bir modası geçmişlikten belki söz edebilirdik.” (1)

TV filmi, belgesel ve bağımsız film yönetmeni İngiliz Ken Loach, 1936 yılında İngiltere’de doğmuş. Seksen beş yaşında ama hâlâ bir delikanlı heyecanı ve coşkusu içinde çalışmalarını sürdürüyor. Elli yıldır film yapıyor, dile kolay!

Bir diğer sinema insanı, İngiliz aktör ve yazar Peter Ustinov’un (1921- 2004), “ Kendimizi değil, sorumluluklarımızı ciddiye almalıyız “sözü, Loach için söylenmiş sanki… Usta yönetmenin gücünü nereden aldığı da belli; bir ropörtajında “ Kapitalizmin yarattığı tahribata öfke duymuyorsan nasıl bir insansın?” diyor.

Nikaragua’daki Sandinist hareket ( Carla’nın Şarkısı 1996), İspanya İç Savaşı’na katılmış bir İngiliz’in hikayesi ( Toprak ve Özgürlük, 1995), demiryollarındaki özelleştirmeleri, göçmenleri konu eden ve daha niceleri onun, gerçeği tüm çıplaklığıyla gözler önüne seren filmleri…Hiçbir yönetmenin cesaret edemediği , sözgelimi işçi grevleri gibi, konulara el atmış…

2000 yılında hayatını kaybeden The NewYork Times gazetesi sinema eleştirmeni Vincent Canby saptamasında ne kadar haklı: “ Loach’ın filmleri gelecek zaman dilimlerinde bir ulusun kolektif bilinci ya da bilinçsizliği hakkında, aynı coğrafyaya ait diğer yönetmenlerin işlerinden daha fazla kaynak ve belge işlevi görecektir.”diyor. (2)

Loach, “film çekmenin, hikaye anlatmanın aynı zamanda politik bir eylem olduğunu, sırf bu nedenle de büyük bir sorumluluk gerektirdiğini düşünen yönetmenlerden biri. ” (3) Dünyanın politika, etik, sanat , her alanda sağa savrulduğu günümüzde , bir toplumbilimci titizliğiyle yeni trend çalışma formlarını eleştirmekten de geri durmuyor. İngiltere’de bir milyon insanın çalıştığı bu, “Sıfır saat sözleşmeli çalışma formu; çalışma günlerinin ve buna bağlı olarak ücretin işverence tayin edildiği bir sözleşme. Çalışan, sözleşmeyi imzaladığı için boşta kaldığında işsizlik maaşı da alamıyor. “ Sorry We Missed You” (2019): “Haksızlığa Öfkelenmiyorsan Nasıl Bir İnsansın?” filminde, eski kuşaktan bir kadın haklı olarak soruyor:“ Günlük 8 saat çalışma sınırına ne oldu?”

Loach, benimsediği “ sömürü- emek- ahlak” üzerine kurulu ilkelerine hep bağlı kalmış. Akademik çalışmalarda da görülebileceği gibi, tüm filmlerinde sorunlar kadar işçi sınıfının mutlak kaderini aşmaya yönelik çabalara da yer veriyor. Sorgulamadan boyun eğenlere karşı eleştirel tavrı değişmiyor. Sol siyasette ayrışma olmasın istiyor. Alt kimliklerin sınıf bilincinin üzerine çıkmasını onaylamıyor; bu durumda alt kimlikli işçi , emekçi, çalışanlar arasında ayrışmanın başlayacağına dikkat çekiyor. Kadın sorunları konusunda da sol liberal ve farklılıkları gözeten feminist görüşlere rağbet etmiyor. Bilindiği gibi, 80 sonrasında ABD’de Reagan, İngiltere’de Thatcher hükümetlerinin sağcı politikaları, kadınlar üzerindeki ekonomik ve politik baskıları artırmıştı. Pazar ekonomisi, özelleştirmeler, geniş kadın kitlelerini isyan ettiriyordu. Kadınların çalıştığı işyerlerinin kapatılması, sosyal yardımların kısılması, işten çıkarmalar v.b. olumsuzluklar feministler arasında keskin görüş ayrılıklarına yol açmıştı. Özellikle Avrupa’da sınıf, ırkçılık, göçmenlik gibi, özgül kadın sorunları dışındaki konular tartışılıyordu. Feminizm beyaz, orta sınıf kadınlarla özdeşleştirilerek eleştiriliyordu. ABD’deki siyah feministler, hem siyah olarak baskı gördüklerini hem de kadın olarak ezildiklerini söylüyorlardı. Siyah olmaları aile içi dayanışmayı güçlendirmişti. (Ailedeki ikincil konumu reddetme mücadelesi geride kalmıştı.) Özetle, “farklılıkları” gözeten feminist görüşler ağırlık kazanmıştı.

Ken Loach, kadınların ezilmişliğinin tarihsel bir sorun olduğu görüşünü benimsemişti. Kapitalist sistemde kadınlara yönelik ayrımcı politikaların, kadına yönelik erkek şiddetini artırdığına dikkat çekiyor; göçmenlik olgusunu işlerken kadın göçmenlerin uğradığı tacizleri vurguluyordu.

Loach’ı kaygılandıran, neoliberal politikaların kadın ve erkek arasında yarattığı gerilimin, aile dayanışmasını tehlikeye sokmasıydı. Bu haklı bir kaygıydı. Tehlikeyi birlikte göğüslemek içinse aile içinde cinsel rollerin değişime, dönüşüme açık olması gerekiyordu.

Loach, sinemayı araçsallaştırmakla eleştirilmişti. (Malum çevrelerce) Öyle bile olsa bu, onun unutulmaz karakterler yaratmasını engellememiştir. İnsanlara ulaşmak için her zaman bir yol bulunabilir. Sonuçta çoğunluk aynı baskıcı toplumsal ilişkilerin pençesinde bunalıyor. Bu ilişkilerin sahteliğini sanat/sinema aracılığıyla ortaya çıkarmak, kişinin kararlarını gözden geçirmesini sağlayabilir. Loach, sinema sanatına olan katkılarının yanı sıra filmlerinin izleyici üzerinde bıraktığı etki bakımından da önemli bir yönetmen.

Filmleri hakkında sinemasal ölçütlerle yapılan değerlendirmelerin ve toplumsal/ politik çözümlemelerin yer aldığı çok sayıda makale ve akademik çalışmayı, internette bulmak mümkün. Büyük ustanın sinemaya kazandırdığı filmler mutlaka izlenmeli. Kapitalist sistemi ayakta tutan kurumlara savaş açmıştı. Genel geçer demokrasi anlayışına karşıydı. Demokrasiyi ancak işçi sınıfının getirebileceğini savunuyordu.

Bu sistem sürdükçe sinema dünyasında da Ken Loach’lar hiç eksilmeyecektir.