Remziye Hisar ve biyografi yazımı
Diğer yandan, birçok kaynaktaki ‘ilk Türk kadın kimyacı’, ‘ilk doktora yapan Türk kimyacı’ veya ‘ilk doktoralı Türk kadın kimyacı’ gibi nitelendirmeler de doğru değildir. Ancak ilklerden biridir ve bu da çok önemlidir. Emre Dölen’in belirttiği gibi ‘bu tür biyografilerde izlenecek yöntem, efsaneleri ortadan kaldırıp yanlışları belirterek gerçekleri ortaya koymak olmalıdır.
Geçenlerde basında yer alan bir haber dikkatimi çekti: Dilek İmamoğlu’nun öncülüğündeki “İlham Veren Adımlar” projesi kapsamında hazırlanan, yaptıklarıyla iz bırakan 40 kadının yaşamını anlatan ‘İham Veren Kadınlar’ kitabının satışıyla elde edilen gelirle kız öğrencilere burs verilmiş.¹ Çabaya bir diyeceğim yok elbette ama ben daha çok listede yer alan isimlere baktım. İtiraf edeyim, içlerinde tanımadıklarım vardı. İlgimi ise özellikle Remziye Hisar çekti. Nedeni, hakkında yazılan bir kitap² ve geçenlerde okuduğum bu kitapla ilgili bir eleştiri yazısıydı.³ Tam bu sırada Google, Tübitak Hizmet Ödülünü alışının yirminci yılı anısına (13 Aralık) Remziye Hisar’ı ‘doodle’ (nasıl Türkçeleştireceğimi bilemiyorum) yaptı.⁴ Önce tanımayanlar için biraz Remziye Hisar’dan söz edeyim:
Türkiye’nin ilk kadın kimyacılarından olan Prof. Dr. Remziye Hisar 1902 Üsküp doğumlu. İstanbul Darülmuallimatı’ndan (Kız Öğretmen Okulu) mezun olduktan sonra Darülfünun’un kimya bölümüne geçer. Kimyayı seçme nedenini “Fen derslerinde kanunlarda olsun, buluşlarda olsun hep yabancı isimler görmek beni kahrediyordu. Fen alanında bir tek Türk ismi görememenin ezikliğini, bu dalda başarılı olursam giderebilirim sanıyordum” sözleriyle açıklamıştır.⁵ O yıllarda öğretmenlere, ama özellikle kadın öğretmenleri gereksinim duyulduğu için okulu bırakarak önce Bakü’de, sonrasında Kurtuluş Savaşı sırasında Adana’da öğretmenlik ve okul müdürlüğü yapmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra Paris’te Sorbonne Üniversitesinde kimya öğrenimini tamamlarken, Madam Curie ve Langevin’in öğrencisi olur. Aynı yerde doktorasını da yaptıktan sonra İstanbul Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başlar. Kendisine 1955 yılında Fransa’da ‘Officiel d’Academie’ nişanı verilip, 1973 yılında emekli olup, 1992’de yaşamını yitirmiştir. Ünlü fizikçi Feza Gürsey’in annesidir.
Doğruyu söylemek gerekirse, yeterince tanınan bir bilim insanı değildir Remziye Hisar. Kendisi şöyle anlatıyor: “1956 senesinde, gazetelerde bir Amerikalı profesörün Türkiye’ye geldiğini ve polifosfatlar konusunda bir konferans vereceğini okudum. Ben de bu konuda çalıştığım için ne yenilik var diye dinlemeye gittim. Profesör konferansına Türkiye’den Hisar’ın bu mevzuda çok mühim buluşları olduğunu söylemekle söze başladı. Dinleyiciler beni tanımıyordu.”² Remziye Hisar konferansta kendini tanıtmaz ama Amerikalı daha sonra laboratuvarına ziyaretine gelir ve o koşullarda, o çalışmaları nasıl yaptığına şaşırır.
Çok açıktır ki, gerçekten de ‘ilham verici’ bir yaşamı vardır Hisar’ın. O yıllarda üniversite eğitimi görmek, yurtdışında doktora yapmak hele bir kadın için gerçekten kolay değildir. Diğer yandan, birçok kaynaktaki ‘ilk Türk kadın kimyacı’, ‘ilk doktora yapan Türk kimyacı’ veya ‘ilk doktoralı Türk kadın kimyacı’ gibi nitelendirmeler de doğru değildir. Ancak ilklerden biridir ve bu da çok önemlidir. Emre Dölen’in belirttiği gibi ‘bu tür biyografilerde izlenecek yöntem, efsaneleri ortadan kaldırıp yanlışları belirterek gerçekleri ortaya koymak olmalıdır’³ Kesinlikle katılıyorum, biyografi yazımında ‘iki yanlış bir doğruyu götürür’ kuralı geçerlidir; abartılar ve yanlışlar, doğrular üzerinde kuşku yaratır.
Gerçekten de ilham veren bir bilim insanıymış Remziye Hisar. Yaşamını ve başardıklarını zaten tartışmaya bile gerek yok. Bana ayrıca biyografiler konusunda ilham verdi: ne abartmalı ne de görmezden gelmeli.
¹https://www.sondakika.com/haber/haber-300-kiz-cocuguna-egitim-bursu-saglanacak-14548389/
²Alpar MA. Bilimin öncü kadını Remziye Hisar. Türkiye İş Bankası Yay., 2019.
³Dölen E. Prof. Dr. Remziye Hisar’ın anıları ve görüşlerini içeren yeni bir kitap hakkında düşünce ve katkılar. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 20: 133-46, 2019.
⁴https://www.sozcu.com.tr/2021/teknoloji/remziye-hisar-icin-googledan-anlamli-doodle-6823611/
⁵http://www.bilimtarihi.org/pdfs/remziyehisar.pdf
