SOSYALİST KÜLTÜR | Nazım Hikmet, Menelaos Lountemis ve Makronisos toplama kampı

Nâzım’ın açlık grevine başlamasının ardından Nazım’ın uğradığı haksızlıklarla mücadele için çıkan fikir ve politika dergisi çıkarılıyor adı “Nâzım Hikmet”. Dergi 11 Mayıs 1950-4 Temmuz arasında 10 sayı yayınlanıyor. Derginin 20 Haziran 1950 sayısında Yunan şair Menelaos Lountemis’in Nâzım’a ithaf ettiği “Hasta Şaire” adlı bir şiiri yer alıyor. Menelaos Lountemis’in Nâzım’a ithaf ettiği şiirinin el yazılı haline ulaştık, okuyucularımız için önemli ve değerli olduğunu düşünüyoruz. Dolayısıyla Menelaos Lountemis’i de okurlarımızın tanıması için kısa bir araştırma yaptık. Bununla beraber yoldaşımız Nâzım Hikmet’i güncel olduğunu düşündüğümüz iki yazısıyla anıyoruz.

Menelaos Lountemis

Menelaos Lountemis geçen yüzyılın en derin ve önemli Yunan yazarlarından biriydi. Dostoyevski dahil pek çok yazardan etkilenen ve daha çok kendi zorlu hayatındaki deneyimlerinden etkilenen Lountemis, daha çok yoksullar ve daha iyi bir yaşam mücadelesi üzerine yazmıştır. Bir komünist olarak, kısa sürede edebi etkilenimleri aştı ve kendine özgü bir insancıl edebiyat tarzı yarattı. Kitapları 50’den fazla dile çevrildi ve dünyanın dört bir yanındaki insanlar tarafından okundu. 1912’de doğdu. 1925’ten Ocak 1929’a kadar Edessa Lisesi’nde okudu. Geçimini sağlamak için çeşitli işlerde çalıştı.

Alman işgali sırasında Milli Kurtuluş Cephesi (EAM) saflarında Ulusal Direniş’te aktif rol aldı ve aydınlar örgütünün sekreterliğini yaptı. İç savaş sırasında tutuklandı ve vatana ihanetten yargılandı ölüme mahkûm edildi – cezası asla infaz edilmedi. Bunun yerine, besteci Mikis Theodorakis, şair Yannis Ritsos, sinema ve tiyatro oyuncusu Manos Katrakis, gazeteci eleştirmen Themos Kornaros ile birlikte Makronisos ve Ai Stratis toplama kamplarına sürüldü.
1949’da Yunan iç savaşının sona ermesinden sonra yüz binlerce Yunan komünistle birlikte Yunanistan’dan sürgün edildi. Onlarca yıllık sürgünden sonra anavatanına dönüşünden bir yıl sonra 22 Ocak 1977’de kalp krizinden öldü.

Makronissos toplama kampı

Dönemin Yunan hükümeti siyasi mahkûmların cezalandırılması ve rehabilitasyonu için aldığı önlemlerden biri de Makronisos, Giaros ve Trikeri adalarındaki (en sonuncusu kadın siyasi sürgünler vardı) olduğu gibi toplu gözaltı kampları kurmaktı. Makronisos adasındaki kamplar 1947’de kuruldu ve geriye dönük olarak (Ekim 1949’da, İç Savaş’ın sona ermesinden sonra) faaliyetini onaylayan yasaya göre, mahkûmların “aydınlanma ve eğitim yoluyla rehabilitasyonu” için tasarlandı. Dönemin dili ve propagandasının tanımladığı şekliyle “rehabilitasyon” solcu tutsakların milliyetçi ve sadık vatandaşlara dönüştürülmesiydi. Makronisos kamplarındaki gözaltı çilesi, işkence, hücre hapsi, propaganda, ağır çalışma, sefil yaşam koşulları ve bir örnekte toplu katliamdan bahseden birçok mahkûmun anılarında örneklenmiştir. Makronissos’ta sürgünlerin yaşamı, bir toplama kampının tipik özelliklerini açıkça göstermektedir.

Makronisos kamplarının mahkûmları, komünist düşüncelere sahip olduklarından şüphelenilen askere alınanlar ve ordu subaylarıydı daha sonra, erkek ve kadın siyasi sürgünler ve tutuklanan siviller de kamplara transfer edildi. Askere çağrılan erkekler, ordu istihbarat bürosunun verdiği bilgilere göre eğitim merkezlerinde tarandı. Bilgiler, askere alınanların “sivil yaşamdaki komünist eğilimleri” ve Nazi Almanya’sı işgalinden beri geçmişlerindeki siyasi faaliyetleriyle ilgiliydi. Şüpheli bulunanlar, özel taburlara gönderildi ve 1947’den itibaren Makronisos kamplarına transfer edildi.

İç Savaş sırasında siyasi mahkûmların sayısı doruğa ulaştı

1947 ve 1949 yılları arasında yaklaşık 50.000 kişi hapishanelerde veya kamplarda tutuldu ve adalara sürgüne gönderildi. Eylül 1947’de, Komünist Parti’nin bir raporuna göre, 12.000’i Makronisos’ta asker ve subay olmak üzere 19.620 siyasi mahkûm hapis ve 36.948’i sürgündeydi. Mayıs 1948’de resmi kaynaklara göre 21.853 kişi (çoğu solcu siyasi tutuklu), 10.365 sürgünde ve 15.242 kişi Makronisos kamplarındaydı. İç Savaşın sonunda, Ağustos 1949’da, Yunan hükümetinin bir bildirisine göre, Makronisos kamplarında 18.000 siyasi mahkûm ve 31.400 kişi (siyasi sürgünler, tutuklular ve askerler) vardı.

Makronissos adası toplama kampında acı çeken binlerce komünist ve diğer siyasi militan-siyasi tutsaklara ev sahipliği yaptı. Mart 1950 seçimleri ve bunun sonucunda ortaya çıkan ılımlı hükümet ve kısmen yerel ve uluslararası baskı nedeniyle, Makronissos Rehabilitasyon Merkezleri (OAM) 1950 Temmuz-Ağustos aylarında dağıtıldı. Son “pişman olmayan” siyasi mahkûmlar Ai-Strati’ye (erkekler) nakledildi. Makronissos’taki askere alma kampları 1957’ye kadar (ve askeri hapishaneler 1960’a kadar) faaliyet göstermeye devam etti.