19 Aralık 2000: ‘Hayata Dönüş’ adı altında cezaevlerine operasyon düzenlendi

Hayata Dönüş Operasyonu, cezaevlerindeki bazı tutuklu ve hükümlülerin F tipi hücre sistemine ve tecrit uygulamasına direnmek için 20 Ekim’de başlattıkları açlık grevi ve ölüm orucu eylemlerine karşı, 19 Aralık 2000 tarihinde sonuçları çok ağır olacak bir operasyondu. Adına ‘Hayata Dönüş’ denilen operasyon, 10 bin güvenlik görevlisiyle 20 cezaevine birden yapılırken; 2’si asker 30’u tutuklu 32 kişi yaşamını yitirdi, yüzlerce kişi yaralandı.

Operasyon sırasında yakıcı ve yanıcı içerikte birçok gaz ve sinir bombası ile ateşli silahlar kullanıldı; bu bombaların kullanımı sırasında çıkan yangınlarda, birçok mahkum yanarak can verdi.

Operasyon döneminde Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü görevinde olan Ali Suat Ertosun’a, 2004 yılında AKP’nin kararıyla Cemil Çiçek tarafından ‘Devlet Üstün Hizmet Madalyası’ verildi.

‘Hayata Dönüş’ operasyonunda Bora ve Atmaca planlarının uygulandığı, bir uzman çavuş ile dört tutuklunun öldürüldüğü Ümraniye Cezaevi davasında yargılanan askerler, kanıt bulunamadığı gerekçesiyle beraat etti. Buradaki beş ölüm 15 yıllık dava sürecinin ardından ‘faili meçhul’ bırakılmış oldu.

Katliama dönüşen operasyonda Bayrampaşa Cezaevi’nde 12, Ümraniye Cezaevi’nde 7, Türkiye toplamında ise 30 mahkum katledilirken 2 asker de hayatını kaybetti. Bayrampaşa Cezaevi’nin C-1 Koğuşu’nda diri diri yanan 6 kadının görüntüleri hafızalara kazındı.

Operasyonlar sonucu ölüm orucundaki 187 kişi ile 634 açlık grevi eylemcisi hastanelere kaldırıldı. İçişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada “Ölümlerin büyük bölümü tutuklu ve hükümlülerin kendilerini yakmaları nedeniyle meydana geldi” denilerek sorumluluktan kaçıldı. Oysa yıllar sonra ortaya çıkan belgelerle, müdahale harekat emrinde Adalet, İçişleri ve Sağlık bakanlıkları, Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT), Emniyet Genel Müdürlüğü ve Valiliklerin görevleri yazıyordu. Belgede, İçişleri Bakanı Sadettin Tantan’ın, ilgili bakanlıkların müsteşarlarının, MİT Müsteşarı Şenkal Atasagun’un, Jandarma Genel Komutanlığı Harekât Dairesi Başkanı Osman Özbek’in de imzası görülüyordu.

Operasyonlara ilişkin dönemin Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk, “devletin şefkatli eli can güvenliğini korumak zorunda olduğu tutsaklara uzandı” derken; yıllar sonra “Biz o zaman görevimizi yaptık. Benim kararım değildi, devletin kararıydı.” demişti.

‘Hayata Dönüş’ operasyonunda yaşamını yitiren tutukluların listesi ise şöyle:

1. Ahmet İbili. Ateşli silah yaralanması ve yüzeysel yanıklar. Ümraniye.
2. Ali Ateş. Ateşli silah yaralanması. Bayrampaşa.
3. Ali İhsan Özkan. Bursa.
4. Alp Ata Akçayüz. Ateşli silah yaralanması. Ümraniye
5. Aşur Korkmaz. Ateşli silah yaralanması.Yanma sonucu ölüm. Bayrampaşa.
6. Berrin Bıçkılar. Yanık ve ölüm orucu sonucu ölüm. Uşak.
7. Cengiz Çalıkoparan. Ateşli silah yaralanması. Bayrampaşa.
8. Ercan Polat. Karın alt kısmında ateşli silah yarası. Ümraniye.
9. Fahri Sarı. Kurşunla ölüm. Çanakkale.
10. Fırat Tavuk. Yanma sonucu ölüm. Bayrampaşa.
11. Fidan Kalşen. Kurşun ve yanma sonucu ölüm. Çanakkale.
12. Gülser Tuzcu. Yanma sonucu ölüm. Bayrampaşa.
13. İlker Babacan. Çanakkale.
14. İrfan Ortakçı. Çankırı.
15. Murat Ördekçi. Ateşli silah yaralanması. Bayrampaşa.
16. Murat Özdemir. Bursa.
17. Mustafa Yılmaz. Ateşli silah yaralanması. Bayrampaşa.
18. Nilüfer Alcan. Yüzü ve elleri 1. derecede yanık, duman zehirlenmesi. Bayrampaşa.
19. Özlem Ercan. Yanma sonucu ölüm. Bayrampaşa.
20. Seyhan Doğan. Yanma sonucu ölüm. Bayrampaşa.
21. Sultan Sarı. Çanakkale.
22. Şefinur Tezgel. Yanma sonucu ölüm. Bayrampaşa
23. Ünsal Gedik. Kafasında ekimoz var. Karbonmonoksit zehirlenmesi olabilir. Ümraniye.
24. Yasemin Cancı. Uşak.
25. Yazgülü Güder Öztürk. Yanma sonucu ölüm. Bayrampaşa.
26. Halil Önder. Ceyhan.
27. Hasan Güngörmez. Ölüm Oruçcusu. Sincan.
28. Rıza Poyraz. Ateşli silah yaralanması, künt kafa travması. Ümraniye.
29. Kimliği Belirsiz. Ateşli silah yaralanması ve yüzeysel yanıklar sonucu tanınmaz durumda. Ümraniye.
30. Kimliği Belirsiz. Ateşli silah yaralanması ve yüzeysel yanıklar sonucu tanınmaz durumda. Ümraniye.