Baleden Halk Danslarına... Bir Sovyet Devrimi; Moiseyev (2)
Moiseyev, 20. yüzyılda insanlığın geçirdiği nerdeyse tüm zorlu evreleri gören nadir insanlardan biri olarak tarihe geçti. Yaşamı boyunca yılmadan üretti. Kendini içinde bulunduğu toplumdan soyutlamadan, sanatçı dehasıyla yaşadığı çağa tanıklık etti. Gördüklerini, gördüklerinden anladıklarını, dünyaya dans yoluyla anlatmaya çabaladı. Ardında tüm dünya halklarına koca bir miras bıraktı.
Baleden Halk Danslarına… Bir Sovyet Devrimi; Moiseyev (2)
İlke Kızmaz[1]
Moiseyev’in koreografileri tam anlamıyla Stalin’in tarif ettiği gibi ‘biçimde ulusal içerikte sosyalist’ti. “Moiseyev’in eserlerinin ideolojik içeriği üzerinden tartışmalar da gelişti. Birçok Batılı eleştirmen Moiseyev’in ‘mutlu halkını’sosyalist gerçekçiliğin ihtiyaç duyduğu olumluluk vurgusuna uyumlu buldu. Koreografide dışavurumcu dramatik içeriğin savunucusu olarak Moiseyev, baledeki soyutlamadan acı duyarak soğuk savaşın dominant Sovyet estetiğini pekiştirdi.” (Anderson, 2007)
Moiseyev, ulusları yansıtan karakteristik özellikleri öyle doğru tespit ederdi ki yarattığı koreografiler zaman içinde otantik halk dansları parçaları zannedilmeye başlandı. “Bir keresinde Moiseyev hasat zamanında Belarus’a gitti ve tarladaki bir grup kadının bir şarkı söylediğini duydu. Daha sonra o şarkıyı Bulba (patates) adında bir dansa dönüştürdü. 15 yıl sonra Belarus’a tekrar gittiği zaman onun Bulba dansı her yerde icra ediliyordu. Öyle ki Belaruslular Bulba’nın zaten onların ulusal dansı olduğunu iddia ediyorlardı. (Pushkova, 2013)
Moiseyev’in ürettiği danslarda folklorik temaların yanı sıra hızla sanayileşen Sovyet toplumunun, makinelerin sanayi toplumundaki yerinin somut metaforlarını görmek mümkündü. Buna en iyi örneklerden biri “Day on Board a Ship” (Gemide Bir Gün) adlı denizci suiti koreografisiydi. Moiseyev, dansçıları makine pistonları şeklinde ritmik olarak hareket ettirmiş, sahnede dansçı bedenlerinden oluşan koca bir makine görüntüsü oluşturmuştu. Bu görkemli koreografi dönemin Sovyet toplumunun sanayi gelişiminin Sovyet dans sanatındaki yansımasının en net görüldüğü eserlerden biriydi.
Moiseyev’in koreografilerinden bir başka örneğinde; “Meşhur “Yabloçko” adındaki Sovyet denizcileri dansında Çarlığın zincirlerinden kurtulan ve yeni bir yaşam inşa eden insanın bastırılamaz neşesi ve ruhunun büyük doğal enerjisi anlatılıyor.” (Inozemceva, 1970) “Moiseyev ‘City Quadrilles” koreografisinde Arjantin tango formlarıyla Batı’nın dekadan üst sınıflarını hicvederken, devrim öncesi seçkin burjuvazisi ile de alay eder.” (Shay, 1999)
Topluluğun dans gösterileri büyük savaş boyunca yaralı askerlere, Sovyet halkına moral olması için oldukça zor koşullar altında sürdürüldü. “Moiseyev dansçıları bir bölgeden bir diğerine seyahat ederek 18 ayını cephelerde geçirdi. Topluluk, Urallara ve Sibirya’ya gitti ve orada askeri hastanelerdeki yaralı insanlara performans sergiledi. Pasifik Donanması ile dört buçuk ay geçirdi ve 130 performans verdi.” (Chudnovsky, 1959)
Moiseyev’in popülerliği İkinci Dünya Savaşı sonrasında dünya çapında arttı. Moiseyev Dans Topluluğu, soğuk savaş döneminde SSCB devletinin desteğiyle dünyanın birçok ülkesine turneler düzenledi. Topluluğun dansçıları ülke sınırları dışında sahne alan ilk Sovyet sanatçıları olarak tarihe geçtiler.
Sonuç
Moiseyev Dans Topluluğu, kurulduğu günden bu yana yaşayan bir efsane olarak performanslarını sürdürmektedir. Topluluk, koreografilerinin politik temaları açısından olmasa da biçimsel olarak dünyada birçok ulusal halk dansları topluluğunun kurulmasına ilham kaynağı olmuştur. Kuruluşunun hemen ardından, önce Sovyet coğrafyasında birçok ülkenin devlet halk dansları toplulukları kurulmuş, Moiseyev’in halk danslarında yarattığı rüzgar akabinde Avrupa ve diğer dünya ülkelerine hızla yayılmıştır. 90’larda kurulmaya başlayan birçok özel halk dansları topluluğu da bale ve modern dans disiplinleri ile sentezledikleri koreografilerinde Moiseyev’in izini takip etmişlerdir. 1949 yılında Hırvatistan’da kurulan Hırvatistan Ulusal Halk Dansları Topluluğu LADO, 1952 yılında Meksika’da kurulan Ballet Folklorico de Mexico, aynı yıl Çin’de kurulan Çin Ulusal Etnik Şarkı ve Dans Topluluğu, 1954’de Bulgaristan’da kurulan Pirin Folk Ensemble ve 1995’te İrlanda’da kurulan ve dünyayı kasıp kavuran bir dans fenomeni haline gelen River Dance, Moiseyev’in profesyonel halk dansları topluluğu geleneği etkisiyle ortaya çıkan ve dünyada en çok ses getiren örneklerden birkaçı olarak sayılabilir.
Türkiye’de ise halk danslarının profesyonelleşmesi, – eğitimcilik bazında belli oranda meslekleşme sağlayan Folklor Kurumu ve Milliyet Gazetesi halk dansları yarışmalarını dışarıda bırakırsak- dansçı bazında ilk kez 1974 yılında Devlet Halk Dansları Topluluğu’nun (DHDT) kurulması ile başlamıştır. Devlet opera ve bale dansçılarından sonra ilk defa halk dansçılığı bu kurum ile birlikte bir meslek olarak kabul edilmiştir. DHDT de koreografik yaklaşımları bağlamında Moiseyev ekolünün etkisi altında hayat bulmuş, minimal düzeyde kalsa da halk danslarını farklı disiplinler ile sentezleyerek Türkiye’de halk danslarının koreografi ile buluşmasına öncülük etmiştir. Kuşkusuz Türkiye’de halk danslarının profesyonel anlamda “Moiseyevci” olarak sahneye ilk kez çıkışı Sultans of the Dance – şimdiki adıyla Anadolu Ateşi- ile birlikte olmuştur. 1999 yılında kurulan grup kısa zaman içinde oldukça büyük ilgi görmüş, dünya çapında popülerlik kazanarak bu ekolün son temsilcileri arasında yerini almıştır. Yine temalarından bağımsız olarak sahne çizgileri ve koreografik yaklaşımları Moiseyev ekolünün derin izlerini taşımaktadır. Anadolu Ateşi’nin ardından 2004 yılında bu projeden ayrılan bir kadro tarafından kurulan Shaman Dans Tiyatrosu daha “batılı” temalar kullanmakla birlikte yine koreografilerinin merkezine halk danslarını koyarak Moiseyevci bir bakışla sahneyle buluşmuştur. Kurulan bu özel topluluklar ile birlikte halk dansları Türkiye’de sahne sanatı olarak büyük kitlelerce beğeni ile kabul görmüştür. Ayrıca Anadolu coğrafyasının dansları yine bu gruplar aracılığıyla uluslararası toplum ile buluşmuş ve büyük ilgi görmüştür.
Özetle; Moiseyev Dans Topluluğu 1937 yılında SSCB’de attığı bu devrimci adımla halk danslarıalanında profesyonelleşmenin ilk adımını atmış, böylece halk dansçılığı mesleğinin doğmasına öncülük etmiştir. Sovyetler Birliğinin “biçimde ulusal içerikte sosyalist” olarak tanımladığı ajit-prop sanat politikası ve sosyalist gerçekçilik doktrini ile başlattığı bu serüven, dünyanın diğer ülkelerinde kapitalizm koşullarında – ve elbette Rusya’da çözülüş sonrasında- büyük sermayenin hükmettiği evrensel bir sektör haline gelmiştir.
Son olarak bu büyük geleneğin yaratıcısına bir saygı ile bitirelim; Igor Aleksander Moiseyev (1906-2007) kuşkusuz 20. yüzyılın en büyük koreograflarından biriydi. 101 yıl süren kişisel tarihi, eski Sovyetler Birliği’nin dans tarihinden ayrı tutulamaz. Moiseyev uzun yaşamında, bir sanatçı olarak yaşadığı coğrafyadaki kritik süreçlerin tümüne tanıklık etti. Çarlık Rusya’sının yıkılışı, 1905 Şubat ve 1917 Ekim devrimleri, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları, NEP dönemi, Beş Yıllık Kalkınma Planları, Soğuk Savaş dönemi, Sovyetler Birliği’nin çözülüşü, yani karşı devrim… Moiseyev, 20. yüzyılda insanlığın geçirdiği nerdeyse tüm zorlu evreleri gören nadir insanlardan biri olarak tarihe geçti. Yaşamı boyunca yılmadan üretti. Kendini içinde bulunduğu toplumdan soyutlamadan, sanatçı dehasıyla yaşadığı çağa tanıklık etti. Gördüklerini, gördüklerinden anladıklarını, dünyaya dans yoluyla anlatmaya çabaladı. Ardında tüm dünya halklarına koca bir miras bıraktı.
Kaynakça Anderson, J. (2007). Igor Moiseyev, 101, Choreographer, Dies, November 3, 2007. www.nytimes.com: http:// www.nytimes.com/2007/11/03/arts/dance/03moiseyev.html?_r=0
Chudnovsky, M. (1959). Dancing to fame, Moscow: Foreign Languages Publishing House.
Devlin, M. (2014). Avrupa’da gençlik çalışması, profesyonellik ve profesyonelleşme. Y. Y. Kurtaran içinde. Gençlik Çalışmaları Tarihi, s.127. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Hamm, K. E. (2009). The friendship of peoples; Soviet Ballet, Nationalities Policy, And The Artistic Media 1953-1968. Thesis Submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Arts . Illinois: University of Illinois
Inozemceva, G. (1970). Mastera stseni- geroyi sotsialisticheskogo turda. Vserossiyskoje teatralnoje obshestvo .
Pushkova, D. (2013). Prominent Russians: Igor Moiseyev. 2014 tarihinde www.russiapedia.rt.com: http://russiapedia.rt.com/prominent-russians/art/igor-moiseev/
Shay, A. (2002). Choreographic politics. Wesleyan University Press.
Shay, A. (1999). Parallel traditions: State folk dance ensembles and folk dance in “the field”. Dance Research Journal , 29-56.
[1] Yazarın, 1937’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nde kurulan “SSCB Devlet Akademik Halk Dansları Topluluğu”, nam-ı diğer “Moiseyev Dans Topluluğu”, bugünkü adıyla ise Igor Moiseyev Balesi örneği üzerinden incelediği “Halk Danslarında Profesyonelleşme; Öncü bir Örnek Olarak Moiseyev Ekolü” (Yaratıcı Drama Dergisi, Kış 2015, Cilt 10, Sayı 2) makalesini kısaltarak yayınlıyoruz.
