Rant projelerinin Sayıştay tarafından denetimine engel

İktidar, AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı ekonomi programı kapsamında yürürlüğe girmesi öngörülen “Kamu Özel İşbirliği Yasası”nı hazırlamayı ağır aksak sürdürüyor.

Pandemi koşullarında daha da az kullanılan köprü, otoyol ve havalimanlarına garanti ödemeleri aksamazken şirketlerin nasıl denetleneceği, sözleşmeye aykırı davrananlar ile yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere uygulanacak yaptırımlarda görüş birliği sağlanamaması yasa hazırlıklarını geciktiriyor. Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projelerinin uygulanma modeli, şirketlerin kamu kaynaklarını da kullanarak yatırım yapması, yaptığının karşılığını fazlasıyla almasını kolaylaştırıcı hükümleri içeriyor. Ancak sözleşmelerde daha çok, şirketlerin yararı düşünülerek belirlenen hak ve yükümlülükler, kamuyu şirketler karşısında etkisiz bırakıyor. Hak ve yükümlülüklerin yasalarla belirlenmemesi, tercihini her zaman sermayeden yana kullanan siyasi iktidarın yaptırım uygulamama konusunda hareket alanını genişletiyor.

Sözleşmelerdeki yatırım ve işletme aşamalarına ilişkin denetim ve caydırıcı hükümlerle ilgili eksikliklerin, şirketlerin sözleşmeye aykırı hareket etmesine olanak sağladığı sınırlı da olsa denetim raporlarına yansıyor.

SAYIŞTAY DENETİMİ YOK

Birgün’den Nurcan Gökdemir’in haberine göre, iktidarın on yıllardır uyguladığı ve büyük tartışmalara yol açan KÖİ projeleri ile ilgili Sayıştay denetiminin artırılıp artırılmayacağı düzenlemenin merakla beklenen hükümlerinden birini oluşturuyor. Gizli sözleşmeler ve denetimsizlikle sürdürülen bu modelin uygulamasına yönelik Sayıştay denetiminin etkinliğinin artırılması konusunda bir görüş birliğinin sağlanamadığı biliniyor. Projelerin ihale aşamasından önce performans kriterlerini belirleme yetkisinin kamuya tanınmasını da öngöreceği açıklanan yeni düzenleme, yıllardır süren ve kamuyu öncelemeyen işleyişin itirafı olarak değerlendiriliyor.

AKP iktidarlarının büyük bölümünü beş şirketin oluşturduğu yandaş şirketlere uzun yıllar boyunca kamu kaynaklarından rant aktarılması için kullandığı KÖİ projeleri önce Yüksek Planlama Kurulu’nun izni ile gerçekleştiriliyordu. AKP’nin, TBMM’den her fırsatta geçirdiği torba yasaların içinde yaptığı düzenlemelerle sistem, bakanlık ve ilgili kuruluşlara bırakıldı. Bundan sonra ne sözleşmeler, ne ödenecek garanti tutarları ile ilgili resmi bir açıklama yapıldı. KÖİ projelerinin 10’u aşkın yasayla düzenlenmesi bir çatı kuruluşun olmaması, denetimin de yapılamaması sistemi ülke kaynaklarının içinde kaybolduğu bir kara deliğe dönüştürdü. Çıkartılması beklenen ve denetim hükümlerini içermesi istenilen çerçeve yasanın sınırlı da olsa şeffaflığa katkı sağlaması bekleniyor.

Her yıl kamu özel işbirliği projeleri ile ilgili ayrıntılı rapor açıklamakla görevlendirilen Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı son olarak 2018 raporunu kamuoyuna duyurdu.

Başkanlığın son olarak Nisan ayında güncellediği rakamlarla KÖİ projelerine ilişkin bilgiler şöyle:

Ülkemizde gerçekleştirilen KÖİ projelerinde 4 farklı KÖİ modeli kullanılmaktadır. Bu modeller arasından en çok kullanılanı 121 projeyle Yap-İşlet-Devret iken onu 109 projeyle İşletme Hakkı Devri, 18 projeyle Yap-Kirala-Devret ve 5 projeyle Yap-İşlet modelleri takip etmektedir. KÖİ modeliyle gerçekleştirilen projelerin yatırım tutarlarının sektörel dağılımına bakıldığında 25,1 Milyar ABD Doları ile karayolu sektörünün ilk sırada olduğu görülmektedir. Havaalanları ise 19,4 Milyar ABD Doları ile ikinci sıradadır. Bunu 18,9 Milyar ABD Doları ile enerji sektörü takip etmektedir. Yap-Kirala-Devret modeliyle gerçekleştirilen sağlık projeleri 11 Milyar ABD Doları ile dördüncü sıradadır.

İşletme hakkı devri bedellerinin sektörel dağılımına bakıldığında havaalanlarının 54,9 Milyar ABD Doları ile (KDV Dâhil, 2021 Yılı Fiyatlarıyla) birinci sırada bulunduğu görülmektedir. Bunu 19,2 Milyar ABD Doları ile enerji sektörü, 2,7 Milyar ABD Doları ile limanlar ve 926 Milyon ABD Doları ile yat limanları takip etmektedir.