Yurtsever’in gözünden 2023 yılı (2): Gericiliğin, laiklik düşmanlığının, tarikatların gölgesinde 2023
2023 yılını geride bırakırken, Türkiye’de geçtiğimiz yıl yaşanan laiklik karşıtı olayları ve gerici uygulamaları kendi perspektifimizden okurlarımız için derledik. Bu vesile ile tüm okurlarımıza iyi yıllar dileriz.
2023 yılını ele aldığımız yazı dizimizin ikinci bölümünde gericilerin, tarikat ve cemaatlerin, laiklik düşmanlarının Türkiye’ye dönük attıkları adımları ele aldık. Eğitimden diğer kamu hizmetlerine, siyasetten toplumsal yaşama, devlet kurumlarından diğer toplumsal örgütlenmelere kadar gericilik 2023 yılında hız kesmeden yoluna devam etti. Bugünkü yazımızda son bir yılda yaşananları çeşitli başlıkların altında ele aldık.
DEVLET ve SİYASET
Türkiye siyasetinde düzen muhalefeti cephesinde içinde İslâmcı partilerin de yer aldığı Millet İttifakı’na karşı Cumhur İttifakı Hizbullahçı HÜDA PAR ile Milli Görüş’ün bir diğer kanadını oluşturan Yeniden Refah Partisi’ni de bünyesine kattı. Bu anlamıyla siyasal alanda İslâmcılık hem iktidar hem de muhalefet cephesinde kendine geniş bir yer buldu.
14-28 Mayıs seçimlerinin öncesinde başta Menzil ve İsmailağa olmak üzere tarikatlar ve cemaatler Cumhur İttifakı’na ve Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı olmasına açık destek verdiler.
Türkiye siyasi tarihine “helalleşme” açılımını yaparak geçen, dönemin CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun 2022 yılında yaptığı başörtüsü açılımı da 2023’e devreden gündemler arasında yer aldı. Cumhur İttifakı bu gündemi seçimler öncesinde malzeme olarak kullanmak için Anayasa’nın iki maddesinde gerici içerikli iki maddede değişikliği gündeme getirse de 6 Şubat depremleri ile birlikte bu tartışma gündemden düştü.
Seçimler sonrasında ısıtılan ve 2023’ün sonuna kadar da ara ara gündeme gelen yeni Anayasa tartışmalarındaki en önemli boyutun laikliğin tasfiyesinin gündeme gelmesi olduğu biliniyor. Bununla birlikte AKP’nin Medeni Yasa’yı dönüştürerek şer’i kuralların yer aldığı bir yapıya kavuşturmak istediği biliniyor. 2017’de müftülere resmi nikah yetkisi verilmesinden bugüne gelen süreç Adalet Bakanlığı’nın 2024’te yapmayı planladığı Medeni Yasa Çalıştayı ile laik hukuk sisteminin dağıtılması ihtimalini içinde barındırıyor.
HÜDA PAR şeriat özlemlerini içeren bir seçim bildirgesi açıkladı. Bildirgede, Meclis’te “vesayetten ve ideolojiden arınmış, toplumun inanç değerleriyle örtüşen sivil bir anayasanın hazırlanması için çalışılacağı”, “başörtüsünün ve tesettürün anayasal güvenceye kavuşturulması”, “ailenin sapkın anlayışlara karşı korunması”, “6284 sayılı yasanın değiştirilmesi”, “süresiz nafaka uygulamasına son verilmesi”, “evlilikte 25 yılını tamamlayan kadınlara emekli maaşı bağlanması”, “karma eğitimin zorunlu olmaktan çıkarılması” için faaliyetlerde bulunulacağı belirtildi.
Yeniden Refah Partisi, AKP ile 6284 sayılı yasadan aile bütünlüğüne aykırı maddelerin ayıklanması için bir protokol imzaladı; seçim çalışmalarında “zinanın yeniden suç sayılması için “Milli Görüş Meclis’e” dedi; Düzce’deki seçim aracında, Fatih Erbakan, milletvekili adayları Nezir Merttürk ve Mithat Kütükoğlu’nun yer aldığı fotoğraflar arasında kadın milletvekili adayı Çiğdem Kulalı Seçkin’in fotoğrafı gölgelendi.
AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, daha önce Bartın’ın Amasra ilçesindeki maden faciası için söylediği ‘kader planı’ ifadesini bu kez Kahramanmaraş merkezli depremler için kullandı. Depremzedeleri ziyaret eden Erdoğan, “Bunlar kader planının içerisinde olan şeyler” dedi.
CEMAATLER TARİKATLAR
2023 yılı tarikatlar, cemaatler, gerici vakıf ve derneklerin hedefleri doğrultusunda hız kesmeden ilerledikleri bir yıl oldu. Ancak aynı zamanda tarikatlarda yaşanan şiddet, taciz, tecavüz ve ölüm vakaları da gündemdeki yerini korudu. Bu konuda öne çıkan bazı başlıklar şöyle:
3 Ocak 2023: İzmir İl Milli Eğitim Müdürlüğü, çocuk istismarıyla gündeme gelen Ensar Vakfı, İmam Hatipliler ve Mezunlar Derneği (İMHAD), Kur’an-a Hizmet Derneği İzmir İl Temsilciliği, İnsan Eğitimi Kültür ve Yardımlaşma Vakfı (İnsan Vakfı) İzmir İl Temsilciliği ile “Hayat Boyu Aydınlık Projesi” protokolü imzaladı.
17 Ocak 2023: İstanbul’un Sultangazi ilçesinde dini eğitim veren İşrak Vakfı’nın 44 yaşındaki müdürünün, yatılı katılan 14 yaşındaki bir çocuğa cinsel istismarda bulunduğu gerekçesiyle tutuklandığı ortaya çıktı.
19 Ocak 2023: Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) Hayrat Vakfı ve Uluslararası Eğitimciler Derneği arasında imzalanan “Eğitimde İşbirliği Protokolü” kapsamındaki yarışmada dini içerikli dört farklı kitaptan sınav yapılacağı; yarışmanın kitaplarının ise Nur cemaati bağlantısıyla bilinen Hayrat Vakfı’na bağlı Hayrat Neşriyat tarafından basılacağı açığa çıktı.
19 Şubat 2023: Kahramanmaraş’ta meydana gelen iki ayrı depremden hayatta kalan çocukların bazılarının kaybolduğuna dair iddialar yargıya taşındı. Çocukların İstanbul Beykoz’da İHH’nin villasına yerleştirildiği iddia edildi.
24 Şubat 2023: Sakarya’da dokuz depremzede çocuğun, annelerinin yanından alınarak müftülüğe ait olan, ancak işletmesi İsmailağa Cemaati’ne bağlı vakıf tarafından yürütülen bir yatılı Kur’an kursuna verildiği ortaya çıktı.
3 Mart 2023: ABD Adalet Bakanlığı verilerinde, ABD’deki TURKEN Foundation’ın ENSAR ve TÜRGEV vakıfları adına sadece 2022 senesinin ikinci yarısında ABD’de yaklaşık 270 milyon TL harcama yaptığı açığa çıktı.
7 Mart 2023: Kızılay’ın, beslenme ihtiyacı karşılamak için Menzil Cemaati’nin Beşir Derneği, Nur Cemaati’nin Hayrat Derneği, Deniz Feneri Derneği ve İHH ile işbirliği yaptığı ortaya çıktı.
25 Mart 2023: 11 Temmuz 2017 tarihli Kızılay Yönetim Kurulu tutanaklarında tespit edildiği üzere, çocuklara yönelik cinsel istismar skandalıyla hafızalara kazınan Ensar Vakfı’na Ayla Enerji isimli şirketin Kızılay üzerinden 985 bin dolar aktarıp “vergiden kaçındığı” ortaya çıktı.
28 Mart 2023: İsmailağa Cemaati’ne bağlı İDDEF Kuran kursunda “eğitim” gören 8 yaşındaki bir çocuğun Gökhan Altun isimli kurs öğreticisi tarafından nitelikli cinsel istismara uğradığı ortaya çıktı.
23 Nisan 2023: Ensar Vakfı Başkan Yardımcısı İsmail Şirin’in, AKP’li Üsküdar Belediyesi’nden 8 yılda 37 ayrı ihale aldığı, bu ihalelerin toplam bedelinin ise 209 milyon TL. olduğu ortaya çıktı.
12 Mayıs 2023: Cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesi, yurtdışında bulunan tarikatlar ortak açıklama yaptı. 55 şeyh, Erdoğan’ın Müslümanlar için yaptığı “reformları” övdü. Açıklamada, “Müslümanlar Erdoğan ve AKP lehine oy kullanmalı. Bu hakka sahip olmayanlar, mali, medya ve siyasi konularda destek vermeli” denildi.
22 Mayıs 2023: Cumhurbaşkanı Erdoğan, İskenderpaşa Cemaati’nin vakfını vergiden muaf tuttu.
5 Haziran 2023: İktidarın sıkı destekçilerinden İsmailağa cemaati, bir kez daha cinsel istismar skandalıyla gündeme geldi. Cemaat bağlantılı Uzlet İlim Yayma Derneği’nin başkanı Alperen Sade’nin zihinsel engelli E.D.’ye tecavüz ettiği iddia edildi. İstismar öncesi E.D.’ye imam nikâhı kıydı. Olaydan 15 gün sonra ise genç kadın intihar etti, Sade de tutuklandı.
5 Haziran 2023: Valilik onayı ile İstanbul’un farklı ilçelerinde toplam 238 okulun Bilal Erdoğan ile çok sayıdaki AKP’linin yönetiminde yer aldığı TÜGVA’ya tahsis edildiği; TÜGVA’nın, devlet okullarında yaz boyunca dini eğitimler düzenleyebileceği açığa çıktı.
15 Haziran 2023: Şanlıurfa’da, kaçak bir medreseye gönderildiği belirtilen 12 yaşındaki Abdulbaki Dakak, medresenin yanınki ahırda asılı halde bulundu. Çocuğun kurstan ayrılmak istemesine rağmen ailesinin izin vermediği öne sürüldü. Çocuğun okuduğu kursun açılışını AKP’lilerin yaptığı ortaya çıktı. Müftülük kurstan haberi olmadığını söylerken Abdülbaki Dakak’ın yatılı kaldığı kaçak medresenin Diyanet’e ya da Müftülüğe bağlı olmadığını, Semerkand Vakfı’ndan Menzil Cemaati’ne yakın isimlerin medresede eğitim verdiğini iddia etti. Şanlıurfa Valiliği olaya ilişkin soruşturma başlatıldığını duyurdu. Daha sonra 12 yaşındaki Abdulbaki Dakak’la ilgili açıklama yapan Valilik, olayı ‘intihar’ olarak tanımladı.
23 Haziran 2023: 2023’ün ilk altı ayında, tarikat ve cemaatlerin adının karıştığı hukuksuzlukları konu alan en az 193 habere erişim engeli getirildi. Engellenen haberlerin konuları ise istismar, şiddet, ölüm, ihale ve devlet kademelerindeki örgütlenme oldu. Engeli talep edenler arasında tarikatların dışında İçişleri ile Aile Bakanlığı da bulunuyor.
7 Temmuz 2023: TÜGVA, İlim Yayma Cemiyeti, İHH, AGD ve MÜSİAD gibi gerici yapılanmalar, festivallerin yasaklanmasını talep eden bir bildiri yayınladı. Festivallerde gençlerin “gayri ahlaki haram ilişkilere” ve içkiye yönlendirildiği savunularak bunun “Türkiye Yüzyılı”na zarar verdiği ifade edildi. Dinci yapılar, kadınlar ve erkeklerin ayrı ayrı yer alacağı etkinliklerin düzenlenmesi istedi.
21 Temmuz 2023: İlmi ve Metodolojik Araştırmalar Derneği’nin (İLMAR), üniversitelere yazı gönderip “yerli ve milli bilim inşa edilmesini” istediği ortaya çıktı. İlmi ve Metodolojik Araştırmalar Derneği (İLMAR), 2014’te kuruluşundan itibaren “tevhidi düşünce” adını verdikleri fikri, çeşitli çalıştay ve toplantılarla yaygınlaştırmaya çalışıyor. Yönetim kurulu başkanlığını Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nden Osman Şimşek’in yürüttüğü İLMAR, aydınlanma ve laiklik ile mücadele etmesiyle biliniyor.
21 Temmuz 2023: TÜGVA Kastamonu Ortaokul Koordinatörü Rıdvan Kara’ya, 16 yaşındaki bir erkek çocuğuna tecavüz ettiği ve şantajda bulunduğu gerekçesiyle 23 yıl hapis isteminde bulunuldu. Olay, tanık ifadeleri ve rehber öğretmenin şikayetiyle ortaya çıkarken sanık ilk duruşmada tahliye edildi.
11 Ağustos 2023: Bakanlık korumasındaki çocukların gönderildiği Nur cemaati bağlantılı Suffa Vakfı’nın “açık lise diploması” verdiği belirtildi. Vakıf, öğrencileri müfredatına aldığı Said Nursi kitaplarından sorumlu tutuyor.
15 Eylül 2023: Süleymancılar Cemaati’nin Bolu’daki tescilli tarihi bir köşkü yıktığı belirlendi. Tarihi binanın yıkım sürecinde imzası olan Bolu Belediyesi yetkilileri ise topu Kültür Bakanlığı’na attı. Köşkün yerine Kuran kursu inşa ediliyor.
16 Eylül 2023: Cemaat ve tarikatların kontrolündeki “medreselerin” sayısı artıyor. Sadece Güneydoğu Anadolu’da 800’den fazla medrese olduğu ileri sürüldü.
21 Eylül 2023: HÜDA PAR’a yakınlığıyla bilinen Kuran Nesli Platformu, yaşları 7-10 arasındaki çok sayıda çocuğa 20 günlük dini eğitim verdi. Toplu namaz kıldırıp sokakta slogan attırdı.
26 Eylül 2023: AKP’ye yakınlığıyla bilinen İlmi ve Fikri Araştırmaları Merkezi (İFAM) Kurucusu İhsan Şenocak, başarılara imza atan A Milli Kadın Voleybol Takımı’nı hedefe aldı.
8 Ekim 2023: Menzil Cemaati’nin “kadın ve aile” kitabında, erkeklerin aynı anda dört kadınla evli olabileceği ve kadının bu duruma karşı gelmemesi gerektiği ifade ediliyor. Kitapta ‘çocuk yaşta evlilik’ ile ‘dayak’ da savunuluyor.
9 Ekim 2023: İstanbul’da Süleymancılara bağlı Özel Osmangazi Arifiye Ortaokul Erkek Öğrenci Yurdu’nda kalan 11 yaşındaki çocuk, 22 yaşındaki imamın kendisini istismara maruz bıraktığını söyledi.
17 Kasım 2023: Eğitimi dinselleştirme eleştirilerine “Laik eğitim konusunda hiçbir sıkıntı yok” diyen Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin’in, İsmailağa cemaatine yakın isimleri ağırladığı ortaya çıktı. Cemaatçiler görüşme için Bakan Tekin’e teşekkür etti.
8 Aralık 2023: Gençlik Bakanlığı’nda “gençlik çalışanı” olarak atanmanın şartının Türkiye Gençlik STK’ları Platformu’nun eğitimini almak olduğu ortaya çıktı. Bu platformun Menzil’den İsmailağa’ya kadar birçok cemaatle yandaş vakıf ve derneğin çatı örgütü olduğu biliniyor.
8 Aralık 2023: Türkiye Gençlik Vakfı (TÜGVA) ile İHH İnsani Yardım Vakfı’nın, Kocaeli’nin Başiskele ilçesindeki ilkokul ve ortaokullardaki öğrencilerden “Filistin’e yardım parası” adı altında para toplamaya başladıkları öğrenildi.
22 Aralık 2023: Tarikat ve cemaatlerle işbirliğini savunan Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin’e AKP’ye yakın çeşitli dernek ve vakıflar ile cemaat yapılarından oluşan “Milli İrade Platformu” adlı çatı kuruluştan destek geldi. Açıklama, Menzil cemaatinin patron örgütü TÜMSİAD’dan Erenköy cemaatini temsilen Aziz Mahmud Hüdayi Vakfı’na, AKP’ye yakın Ensar Vakfı’ndan Nur cemaatini temsilen Hayrat Vakfı’na, Işıkçılar cemaatini temsilen İhlas Vakfı’ndan Sümeyye Erdoğan’ın da yöneticisi olduğu KADEM’e, Okçular Vakfı’ndan AKP’nin “düşünce kuruluşu” SETA’ya kadar yüzlerce yapının bulunduğu “Milli İrade Platformu” adına yapıldı.
EĞİTİM VE GERİCİLİK
Ülkemizdeki eğitim gerici ve laiklik düşmanı politikalardan en fazla nasibini alan olarak 2023’te de gündem de oldu.
2023’ün kuşkusuz en önemli başlığı Milli Eğitim Bakanlığı’nın “Çevreme Duyarlıyım, Değerlerime Sahip Çıkıyorum Projesi (ÇEDES)” adıyla gündeme getirdiği, okullara imamların ve din görevlilerinin “değerler eğitimi” amacıyla görevlendirmesinin önünü açan proje oldu. Türkiye’nin farklı noktalarında valilikler ve kaymakamlıklar ile müftülükler arasında yapılan protokoller ile ilerletilen süreçte vaizler, imamlar, cemaaat ve tarikat mensubu olduğu bilinen kişiler okullara girmeye ve dersler vermeye başladı. Bununla birlikte ilkokul çocukları ÇEDES adı altında camilere götürülerek kimi yerlerde cami temizliği yaptırıldığı, başka örneklerde ise öğrencilere mezarlık temizliği yaptırıldığı ortaya çıktı. ÇEDES eğitim alanında laikliğe karşı en önemli gerici açılım olarak sıcaklığını koruyor ve buna karşı 2023 yılı boyunca da tepkiler yükseldi. ÇEDES gündemi 2024’te de devam edecek.
Eğitim alanında müfredata dönük müdahaleler, ders programlarına ve içeriklerine dönük değişiklikler 2023 yılında gündeme geldi. Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin’in önümüzdeki süreçte gündeme getirecekleri müfredat değişikliğinin gerici bir içeriğe sahip olacağı açık. Bununla birlikte 2023 yılında zorunlu din dersi dayatması, seçmeli din derslerinin uygulamada zorunlu bir hale dönüştürülmesi, okullarda din dersi saatlerinin arttırılarak yabancı dil derslerinin azaltılması gibi başlıklarla gündeme geldi.
2023’ün eğitim alanındaki en çarpıcı başlıkları ise Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin aracılığıyla gözler önüne serildi. Seçimlerden sonra bakanlık görevine getirilen Tekin “karma eğitimin kaldırılması” yönündeki görüşü ile gündeme oturdu. Yeni müfredat hakkında “Maddi altyapısı büyük oranda tamamlanmış bir zemine oturacak olan yeni eğitim öğretim sistematiği, ‘Türkiye Yüzyılı’ idealinin gerçekleşmesi için en önemli unsur olacak. Kendi modelimizi üretmenin vakti olduğuna inanıyorum” dedi. Son olarak da bütçe görüşmelerinde TBMM kürsüsünde “Sizin tarikat cemaat dediğiniz, bizim STK dediğimiz yapılarla toplasanız 10 tane protokolümüz vardır. Onlarla da protokol yapmaya devam edeceğiz” diyerek tarikatçı yüzünü de ortaya koyan Tekin ülke tarihinin en gerici Milli Eğitim Bakanları’ndan biri olarak tarihe geçti.
BÜTÇEYE DOYMAYAN DİYANET
Devlet içerisinde AKP iktidarının ve gericiliğin kalesi olarak görev yapan Diyanet de hız kesmeden icraata devam eden kurumlar arasında yer aldı. Aynı zamanda TBMM’ye sunulan 2024 Yılı Bütçe Kanun Teklifi’ne göre, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2023 yılında 36,4 milyar TL olan bütçesi, 2024 yılında yüzde 151’lik artış ile 91,8 milyar TL’ye ulaşacağı ortaya çıktı. 2023 yılının ortasına gelmeden 36,4 milyar TL’lik bütçesini bitiren Diyanet’e Ağustos ayında 15 milyar TL ek bütçe verilmişti.
2023’te Diyanet İşleri Başkanlığı’nın imza attığı ve öne çıkan başlıklar ise şöyle:
14 Ocak 2023: Diyanet İşleri Başkanlığı, cuma hutbesinde veliler üzerinden öğrencilere seçmeli ders “yönlendirmesi” yapılmasını istedi. Dini içerikli seçmeli derslere işaret edilen hutbede, “Yavrularımızın bu dersleri seçmeleri için gerekli hassasiyeti gösterelim” denildi.
17 Şubat 2023: Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu’nca yapılan, gelen tepkiler üzerine internet sitesinden kaldırılan; ‘Deprem Bölgesinden Sıkça Sorulan Sorular’ başlıklı açıklamada, depremzede çocukların kendisini evlat edinen kişilerle evlenebileceğine ve bu çocukların evlat edinenin nüfusuna kaydının mümkün olmadığına dair açıklamalar yapıldığı görüldü.
7 Nisan 2023: Milli Eğitim Bakanlığı, Diyanet ve Gençlik ve Spor Bakanlığı arasında, “Çevreme Duyarlıyım Değerlerime Sahip Çıkıyorum Projesi (ÇEDES)” kapsamında iş birliği protokolü imzalandı. Protokol ile MEB Din Öğretimi Genel Müdürlüğü ve Diyanet’e geniş görev alanları tanımlandı. Proje kapsamında deprem bölgesindeki öğrencilere yönelik oluşturulan etkinlik havuzu, okulların kapısının bir kez daha Diyanet’e ardına kadar açılacağını ortaya koydu.
4 Mayıs 2023: TBMM Çocuk İstismarını Araştırma Komisyonu Raporu’nda, Diyanet’in istismara bakışı yer aldı. Kanunlara göre 18 olan evlilik yaşını dikkate almayan Diyanet’in evlilik için “ergenlik çağı” vurgusu yapması dikkat çekti.
30 Temmuz 2023: Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, Atatürk’ü hedef alan reisül kurra Mustafa Demirkan, Atatürk’e hakaret eden eski milletvekili Şevki Yılmaz ve hilafet savunucusu imam Halil Konakcı ile hafızlık icazet törenine katıldı.
2 Ağustos 2023: Diyanet’in hutbesinde ‘Çalışma saatlerini Cuma namazına göre ayarlayın!’ ifadesi yer aldı.
31 Ağustos 2023: Diyanet İşleri Başkanlığı’nın, bünyesinde 40’tan fazla radikal İslamcı grup bulunduran Suriye İslam Meclisi ile bir protokol imzaladığı ortaya çıktı. 2020’de imzalanan protokol kapsamında SİM üyeleri çocukların katıldığı çok sayıda program düzenledi.
YARIN: Yazı dizimiz “2023’ün öne çıkan işçi direnişleri ve toplumsal mücadeleleri” başlıklı yazı ile devam edecek.
